Vis laten lijden of geleiden? : een beoordeling van de effectiviteit van visgeleidingssystemen voor Nederlandse waterkrachtcentrales

Abstract

Vissterfte bij waterkrachtcentrales is een groot probleem. De cumulatieve sterfte bij passage van meerdere waterkrachtcentrales kan hoog oplopen waardoor het herstel van bedreigde vissoorten in gevaar komt. Tot op heden zijn beheerders van waterkrachtcentrales in Nederland niet verplicht een visgeleidingssysteem te installeren. In de nabije toekomst komt hier verandering in. In december 2002 is namelijk door de Tweede Kamer een motie aangenomen voor het verplichtstellen van visgeleidingssystemen bij bestaande en nieuw te bouwen waterkrachtcentrales. Onduidelijk is echter nog welk systeem geschikt is voor toepassing in de Nederlandse rivieren. Terwijl de discussie over visgeleiding in Nederland wordt voortgezet zijn er nog steeds geen visbeschermende maatregelen getroffen bij de waterkrachtcentrales in Nederland. Dagelijks treedt veel vissterfte op bij waterkrachtcentrales, voor aal bedraagt de sterfte bijvoorbeeld 23%. Er moet snel overeenstemming komen: deze situatie zal niet veranderen zolang er geen effectieve visgeleidingssystemen worden geïnstalleerd. In dit onderzoek is een inventarisatie gemaakt van de visgeleidingssystemen die tot nu toe wereldwijd zijn ontwikkeld. Op grond van biologische, technische en economische criteria zijn deze systemen beoordeeld. Daarnaast is gekeken welk systeem de meest effectieve oplossing biedt voor visgeleiding in de Nederlandse situatie. Uit dit onderzoek blijkt dat er geen enkel visgeleidingssysteem ontwikkeld kan worden dat garant staat voor een geleidingspercentage van 100% voor elke vissoort. Vanwege technische redenen, maar vooral omdat het gedrag van levende organismen niet helemaal voorspelbaar en beïnvloedbaar is, is een percentage van 100% geleiding niet haalbaar voor alle vissoorten. Daarom is het noodzakelijk om prioriteiten te stellen bij het beschermen van vissen, een keuze moet gemaakt worden welke vissoorten men wil beschermen (de zogenoemde doelsoorten). Bij het vaststellen van doelsoorten dient rekening gehouden te worden met een eventuele beschermde status op basis van wetgeving en beleid van bepaalde vissoorten. Daarnaast dienen de gevolgen van de schade op de populatie per vissoort te worden meegenomen bij het selecteren van doelsoorten. Visgeleidingssystemen waarvan de werking is gebaseerd op het fysiek blokkeren, het verzamelen of het geleiden van vis (de zogenoemde mechanische systemen) zijn effectiever en efficiënter dan systemen waarvan de werking gebaseerd is op het gedrag van vis (de zogenoemde gedragssystemen). Mechanische systemen zoals het modular inclined screen en het inclined plane screen worden op grond van de evaluatiecriteria, zoals gehanteerd in dit onderzoek, het beste bevonden. Toepassing van gedragssystemen biedt alleen perspectief in situaties waar de behoefte bestaat om slechts één of een paar vissoorten te beschermen zoals bijvoorbeeld zalmachtigen of paling. Nederland dient zo snel mogelijk een visgeleidingssysteem te implementeren om de nu optredende vissterfte tegen te gaan. Nader onderzoek naar het functioneren van visgeleidingssystemen in de praktijk is nodig om vooruitgang te boeken bij de definitieve selectie van een geschikt systeem voor toepassing in Nederland.