De structuren van de stad (ILLUSTRATIONS)

Abstract

In de Hollandse stads- en streekbeschrijvingen uit de achttiende eeuw werd veel aandacht besteed aan de publieke verworvenheden door opsommingen van bijvoorbeeld belangrijke politieke, economische en sociale instellingen. Hierbij werd ook aandacht gegeven aan de architectuur, de omvang of de ouderdom van de gebouwen waar deze instellingen in waren gehuisvest. In door buitenlanders geschreven stadsbeschrijvingen werd een minder bewonderende houding aangenomen ten opzichte van deze bouwwerken dan in die van Hollandse schrijvers. De architectuur kon de vergelijking met de voorbeelden uit het eigen land vaak niet doorstaan. Buitenlandse beschrijvingen gaven meer aandacht aan andere aspecten van de publieke ruimte in Holland, zoals voor de goed aangelegde publieke ruimte met reguliere bestrating en beplanting en aan de goede kwaliteit van de particuliere huizen. Voor het beeld van de Hollandse, burgerlijke steden was de particuliere bouwkunst dan ook zeer bepalend. De koopmanshuizen aan de belangrijke grachten en straten bevestigden de verwachtingen van bezoekers bij een rijke koopmansnatie. Het oordeel over de steden en het landschap werd bovendien deels bepaald door clichébeelden vanuit de Hollandse schilderkunst. Ook de aanwezigheid van groenvoorzieningen en aangename wandelwegen kwam vaak in de reisbeschrijvingen aan de orde. Een andere benadering betrof de al dan niet gezonde ligging van een stad in haar omgeving. Veelvuldig werden de Hollandse steden in reisbeschrijvingen afgerekend op hun hygiënische toestand, vooral voor wat betreft de kwaliteit en zuiverheid van water of lucht. De beroemde properheid van de Hollanders contrasteerde sterk met de enorme stankoverlast uit de kanalen en grachten in de zomer. Stadsbesturen waren gevoelig voor de waardering van de stad door bezoekers. Uit de instructies en werkvoorschriften van zowel ambtdragers als ambtenaren binnen het bouwbedrijf bleek dat veel waarde werd gehecht aan het onderhoud van bruggen, straten en stedelijke groen. Deugdelijk onderhoud was voor de steden cruciaal. Er werd over het algemeen even veel of zelfs meer aandacht aan besteed dan aan het onderhoud van en toezicht op de publieke gebouwen.