Epiloog: de achttiende-eeuwse Hollandse stad in retrospectief (ILLUSTRATIONS)

Abstract

De komst van koning Lodewijk Napoleon in de Nederlanden vergemakkelijkte en stimuleerde een centraliserende politiek die, op papier althans, al in 1795, met de vestiging van de Bataafse Republiek, was ingezet. Op ruimtelijk gebied leidde de politiek van de koning onder andere tot de conceptie van stedenbouwkundige plannen op een schaal die voorheen onvoorstelbaar was geweest. De plannen voor de herbouw van de stad Leiden na de buskruitramp van 1807 en de uitbreiding van Assen uit 1809 getuigen van de ambities van de vorst met zijn land. De interesse van Lodewijk Napoleon op ruimtelijk gebied ging echter verder. Zo liet hij plannen opstellen voor een nationale aanpak van problemen met hygiëne en deed hij pogingen de waterstaatszorg te reorganiseren. Zijn directe bemoeienis op laatstgenoemd terrein opende de weg naar oplossingen van diverse problemen, zoals de verzanding van rivieren, die voorheen door particularisme van provincies, hoogheemraadschappen en waterschappen werden verhinderd. Met de stichting van de Bataafse Republiek en in het bijzonder door de grondwet van 1798 werd de invloed vanuit de Hollandse steden op het provinciale en nationale bestuur beperkt. Niet langer konden afgevaardigden van de stadsbesturen aanspraak maken op vaste zetels in deze besturen. Op de langere termijn luidden deze politieke omwentelingen in de steden ook het definitieve einde in van de stedelijke vestingwerken. Deze werken waren slechts uitdrukking van een achterhaald militair systeem en een niet langer relevant stadsrecht. Het onderhoud had geen prioriteit, waardoor zij uiteindelijk in de loop van de negentiende eeuw in verval raakten en werden ontmanteld. Hierbij verdwenen veel poortgebouwen, mede vanwege de onderhoudskosten en de verbetering van de verkeersafwikkeling, uit het stadsbeeld.