De toekomst van de NAVO en de veiligheid van Europa

Abstract

De veiligheidsuitdagingen voor het bondgenootschap zijn omvangrijk en complex. De Europese veiligheid wordt bedreigd door het destabiliserend optreden van Rusland en de gordel van instabiliteit in het Midden-Oosten en Noordelijk Afrika. Rusland ondermijnt de Europese veiligheid door inbreuk te maken op de integriteit van soevereine staten, door zijn pogingen om zeggenschap te krijgen in het ‘nabije buitenland’ en pogingen om de geloofwaardigheid van de NAVO en de EU te ondergraven. Daarnaast is Europa kwetsbaar voor terroristische aanslagen en moet voorlopig ernstig rekening worden gehouden met terroristische acties van organisaties, van eenlingen of van teruggekeerde IS-strijders uit Syrië en Irak. Vanuit Noordelijk Afrika wordt Europa direct bedreigd door veiligheidsrisico’s als terrorisme en religieus extremisme, drugs- en mensensmokkel en proliferatie van wapens. In het licht van deze omvangrijke dreigingen is het des te zorgelijker dat de samenhang binnen het bondgenootschap broos is. Sinds januari 2017 is er geen staat te maken op de politieke leiding van de VS, die sinds de oprichting van het bondgenootschap in 1949 de politieke en militaire ruggengraat van de organisatie vormt. De interne cohesie van het bondgenootschap staat verder onder druk door verschil van inzicht tussen de oostelijke en zuidelijke bondgenoten over de koers van de NAVO, de uiteenlopende defensie-inspanningen van de NAVO-landen en de moeizame relatie met Turkije. Ook de energieafhankelijkheid van een aantal Europese landen kan leiden tot onderlinge onenigheid. Rusland is voor een aantal NAVO-landen, waaronder Duitsland, een belangrijke energieleverancier. Daarom bepleit de AIV, evenals in het briefadvies ‘ De EU gasafhankelijkheid van Rusland’, de totstandkoming van een Europees energiebeleid, diversificatie van de aanvoer van olie en gas en verduurzaming van de energievoorziening. Sinds de Koude Oorlog waren niet eerder de veiligheidsrisico’s zo groot en stond de NAVO er zo slecht voor. Het laatste strategische concept van de NAVO dateert uit 2010. Sindsdien is de veiligheidssituatie ingrijpend veranderd en het was naar het oordeel van de AIV wenselijk geweest de uitgangspunten en beleidslijnen uit het strategisch concept van 2010 opnieuw tegen het licht te houden. Vanwege het op dit moment ontbrekende leiderschap van de VS en als gevolg van onderlinge meningsverschillen zal overeenstemming over een nieuw strategisch concept moeilijk te verwezenlijken zijn. De AIV betreurt dit. Voorlopig zullen de slotverklaringen van de topbijeenkomsten van Wales en van Warschau – die dateren uit de regeerperiode Obama – moeten dienen als strategische richtsnoeren voor het bondgenootschap. In dit advies heeft de AIV een analyse gemaakt van de veiligheidsdreigingen aan de oost- en de zuidflank, is een appreciatie gemaakt van de door de NAVO getroffen maatregelen en is in kaart gebracht welke besluiten noodzakelijk zijn om de NAVO toekomstbestendig te maken voor de langere termijn. Tevens zijn aanbevelingen geformuleerd voor het Nederlandse veiligheids- en defensiebeleid.