Hydrographische kaart van de Texel stroom, Heldersche reede en zeegaten

Abstract

Eerste gedrukte zeekaart met een systeem van dieptelijnen: 11 -, 19 - en 28 voet dieptelijn. Koeman noemt deze kaart in zijn ‘Geschiedenis van de kartografie van Nederland’ (Alphen aan de Rijn 1983, p. 222) de eerste moderne Nederlandse zeekaart vanwege de meetkundige grondslag op de vaste wal, en het systeem van dieptelijnen, van 11 -, 19 - en 28 voet beneden laag water. Rijk omschrijft dat nog uitgebreid in de rand van de kaart, omdat men niet aan die dieptelijnen gewend was, bijvoorbeeld, voor de 28 voet dieptelijn: ‘alle die plaatsen waarop met gewoon laag water minder als 28 voeten water blijft, en dus niet ten allen tijde door groote schepen veilig kunnen worden bevaren, de strekking dezer banken is aangetoond door eene lijn bestaande uit kleine streepjens waarin tussen ieder streepje zich een stip bevind. etc.’. De kaart was uitgebracht onder auspiciën van de ‘Commissie tot de Zaaken, het bepalen der lengte op zee en de verbetering der zeekaarten betreffende’, een in 1787 opgericht lichaam dat bijdroeg tot de systematische kartering der Nederlandse zeegaten en zo de overgang van de commerciële hydrografische kartering naar de productie van zeekaarten door de overheid stimuleerde. De naam van die commissie staat ook onderaan in het titelmedaillon vermeld. Rechtsonder in de kaart staat vermeld: ‘Ter grondslag waar op alle de afstanden van de verschillende punten op deze kaart berekend zijn heeft men genomen den driehoek no 107 uit het geodesisch en astronomich werk van den heere luitenant generaal Kraijenhoff, inhoudende de triangulatie van het geheele Koningrijk’. Hieruit blijkt dus de meetkundige grondslag. Rijk was luitenant-ter-zee (eerste klasse) ten tijde van de opname van deze kaart; later werd hij minister van Marine. De kaart is op het westen georiënteerd en heeft een beperkt aantal ‘slagen’met dieptecijfers, waardoor hij goed leesbaar blijft. Het Marsdiep was vóór de aanleg van het Noordzeekanaal de belangrijkste verbinding tussen Amsterdam en de zee en het was dus logisch dat dit zeegat als eerste gekarteerd werd volgens de nieuwe wetenschappelijke methoden. In 1825 bracht Rijk een vergelijkbare kaart uit van de mondingen van de Schelde.