Abstract
De Utrechtse drukker-uitgever Johann Veldener bracht in 1480 deze incunabel op de markt. Getuige de colofons in beide delen, gebeurde dat op 12 september:
‘Hier eyndet ende gaet uut dat eerste stuck vanden passionael ofte gulden legende mit dat martirologium ende is gheprent inde stadt van Utrecht bi mi meyster Jan
... read more
Veldener In dat jaer ons heren .14. ende 80 opten 12 dach in septembri. (Dl. 2: Hier eyndet ende gaet uut dat andere stuck vanden passionael ofte gulden legende mit dat martirologium, ende is gheprent in die stadt van Utrecht bi mi meyster Jan Veldener Int jaer on heren .14. ende .80 opten 12 dach in Septembri.)’
Het betreft de Nederlandse vertaling van de 'Legenda aurea' (Latijn voor ‘Gouden legendes’) van de Italiaanse dominicaan Jacopo da Varazze, meer bekend als Jacobus de Voragine (1228-1298), aartsbisschop van Genua. Het boekwerk omvat een collectie biografieën van heiligen en overzichten van kerkelijke feesten, zoals Kerst, Pasen en Pinksteren. De Voragine stelde de teksten samen op basis van bestaande en veelal oude Latijnse legendes. De Legenda aurea moest functioneren als naslagwerk voor dominicaner monniken of predikheren, die de legendes benutten voor het opsmukken van hun preken. Het boek bleek echter zó succesvol, dat een grotere ‘markt’ dan die van de Dominicaner orde bereikt werd. Zodoende volgden in de loop van de 14de eeuw in West-Europa diverse vertalingen, waaronder de Nederlandse door de kartuizer Petrus Naghel.
De Voragine schreef een lijvig werk, dat vaak over twee banden verdeeld is. Dat geldt ook voor het hier gedigitaliseerde exemplaar uit de collectie van de Universiteitsbibliotheek Utrecht. Het eerste deel, ‘Winterstuk’ genoemd, begint met de eerste zondag van de Advent en eindigt vlak voor Pinksteren. Het tweede deel, ‘Zomerstuk’, omvat de periode van Pinksteren tot vlak vóór de eerste Adventszondag.
Aan het eind van de middeleeuwen verloor de 'Legenda aurea' – in de 15de eeuw ook wel 'het Passionael' genoemd vanwege de lijdensgeschiedenissen – gaandeweg aan betekenis. Het humanisme kreeg toen de overhand. Het werk is echter ook nu nog van betekenis, omdat vele middeleeuwse kunstzinnige uitingen alleen te begrijpen zijn met kennis van de legendes.
Enkele folio’s uit beide delen van het Utrechtse exemplaar ontbreken en zijn vervangen door fotomechanische reproducties van de desbetreffende pagina’s uit een ander exemplaar.
show less
