De divinis moribus ;

Abstract

Hoewel niet met honderd procent zekerheid te zeggen is of zich in de stad Utrecht het prilste begin van de Nederlandse boekdrukkunst bevond, heeft het onmiskenbaar een belangrijke rol gespeeld in de vroegste drukgeschiedenis. Dit blijkt onder andere uit het eerste gedateerde boek in de Nederlanden, dat in 1473 bij de Utrechtse firma Nicolaes Ketelaer en Gerard de Leempt van de pers kwam (zie elders in deze digitale tentoonstelling van Utrechtse incunabelen). Bijzonder is ook dat de drukkerij van Ketelaer en De Leempt vrij oorspronkelijke teksten gebruikte, die soms nog niet eerder in druk waren verschenen. Als kopij voor dit soort ‘editiones principes’ gebruikte men een in handschrift uitgevoerde versie. In enkele gevallen zijn deze handschriften nog te traceren, waaronder die van het hier getoonde werk 'De divinis moribus [&] De beatitudine' van Thomas de Aquino. De kopij voor dit boek was afkomstig uit de bibliotheek van het Kartuizerklooster en bevindt zich tegenwoordig in de collectie van de Universiteitsbibliotheek Utrecht (Hs. 297; Hs. 4 G 14). Het gaat bij de gedrukte uitgave om een pseudo-Thomas-tekst, die door de drukker echter aan Thomas de Aquino zelf wordt toegeschreven. Deze toeschrijving blijkt regelrecht overgenomen uit de handschriftelijke ‘kopij’. Verder bevat het handschrift allerlei tekens, die de zetters als voorberekening hebben aangebracht voor het uiteindelijke zetten van de tekst. Zo zijn de pagina’s van het te drukken werk per regel uitgeteld en staat aangegeven welk paginanummer de desbetreffende tekst in het katern zal krijgen. Al dit voorwerk was noodzakelijk bij gebrek aan voldoende lettermateriaal om het boek in zijn geheel te zetten en af te drukken. Het handschrift werd na te zijn gebruikt als kopij weer aan de bibliotheek van het Kartuizerklooster geretourneerd. Het gedrukte boekwerk is gebonden in een moderne kalfsleren band, die over de originele platten zit. Het boek was oorspronkelijk het bezit van Christophorus van Aemstel, die het waarschijnlijk schonk aan het Utrechtse Kartuizerklooster. Samen met de andere boeken uit dit klooster werd 'De divinis moribus' rond 1584 opgenomen in de stadsbibliotheek.