Epistolae et carmina

Abstract

Fraaie initialen en nette drukletters sieren deze incunabel, een verzameling brieven en lofredes van de laat-Romeinse schrijver en politicus Sidonius Apollinaris (431-489). Apollinaris werd geboren in Lyon, destijds Lugdunum geheten. Hij was de schoonzoon van keizer Avitus en zijn vader was tussen 425 en 455 praefectus van Gallië. Later zou Apollinaris in het huwelijk treden met een dochter van Avitus, Papianilla. Hij vertoefde dus in de hoogste kringen van de Gallische en Romeinse samenleving, wat tot uiting kwam in zijn geschriften waaronder tal van lofredes op de toenmalige machthebbers. Toen Avitus in 457 door Maiorianus werd afgezet, hoefde Apollinaris vanwege het wegvallen van zijn beschermheer niet te vrezen. Hij had namelijk al een dermate grote reputatie opgebouwd, dat hij ook door Maiorianus met respect behandeld werd. Uiteindelijk kreeg hij de functie van stedelijke prefect van Rome en werd hij benoemd tot patriciër en senator. Later, rond het jaar 470, volgde zijn benoeming tot bisschop van Clermont(-Ferrand). Op enige religiositeit was Apollinaris echter niet te betrappen; zijn uitverkiezing was waarschijnlijk vooral te danken aan zijn politieke capaciteiten en zijn inspanningen om de Auvergne bij het Romeinse Rijk te houden. In 474 viel Clermont in handen van de Visigoten en belandde Apollinaris in de gevangenis. De koning van de Visigoten, Eurik, verleende hem echter gratie. Hierdoor kon Apollinaris tot zijn dood in 489 bisschop van de Gallische stad kon blijven. Al met al leefde Apollinaris in een roerige tijd, waarin het Romeinse Rijk op zijn einde liep en de Germaanse volken de overhand kregen. Mede dankzij zijn werken hebben we nu een goed beeld van de situatie ten tijde van de Germaanse invallen en bezetting in Gallië. Het belang van Apollinaris’ teksten onderkende men al vroeg en ze werden dan ook regelmatig gereproduceerd. In de hier gedigitaliseerde incunabel, uit het atelier van de Utrechters Nicolaes Ketelaer en Gerard de Leempt, komen de brieven ('Epistolae') en de lofredes ('Carmina') in een van de vroegste gedrukte vormen naar voren. Het boekwerk bevat onder meer lofredes op Avitus, maar ook Maiorianus. Voorts zijn er enkele gedichten en een grote partij brieven, die zoals gezegd een rijke bron voor de geschiedenis van het Romeins-Gallische leven zijn. De incunabel zit in een oorspronkelijke kalfslerenband, afkomstig uit de binderij van het Utrechtse Regulierenklooster. Kenmerkend voor deze binderij zijn de stempels binnen een patroon van driedubbele filetlijnen. Op het eerste schutblad staat voorts in manuscript ‘Pertinet regularibus in trajecto’. Er is een omvangrijke website gewijd aan Apollinaris en zijn geschriften: http://www.sidonapol.org