Periodisering als integrale benadering : Nederlandse historici in het Fin-de-Siècle

Abstract

Een opvallende overeenkomst tussen de huidige tijd en het Fin-de-Siècle rond de vorige eeuwwende is het wijdverbreide gevoel dat op alle levensterreinen de fragmentatie, de atomisering zodanig is toegenomen dat tegenover dit verschijnsel stelling genomen moet worden. Zoals toen een streven naar synthese zich manifesteerde op tal van gebieden, zo valt dat ook nu waar to nemen. De geschiedbeoefening maakt daarop geen uitzondering. Wanneer we bijvoorbeeld de lezinghouders uit de bundel Balans en Perspectief mogen geloven staan we op een beslissend moment in ons vak. Indien we niet in staat zijn een nieuw holistisch principe te ontwerpen dat de geschiedenis 'als een alles omvattend geheel' opvat, zo stelt Slicher van Bath, dan zal de verpulvering in het vak alle communicatie tussen historici onmogelijk maken. Ankersmit keert zich in zijn bijdrage als een eigentijdse Nietzsche tegen de arme historici die naar zijn mening met hun 'woeste, gulzige en ongecontroleerde gegraaf in het verleden' al honderdvijftig jaar lang achter zichzelf aanlopen. Hun essentialisme, dat wil zeggen het niet los kunnen komen van hun 'verlangen de werking van de machine van de geschiedenis te leren kennen', verhindert een oplossing en vergroot de historische overproductie. Wat hij voorstaat is niet meer het verleden alleen bestuderen, maar een 'cultureel spel' met dat verleden spelen. Dat betekent voor hem dat historici zich moeten gaan bezig houden met het 'verrassende en zelfs verontrustende detail', waarmee hij verwijst naar de microstorie zoals die bedreven wordt door bijvoorbeeld Carlo Ginzburg, Emmanuel Le Roy Ladurie, Natalie Zemon Davis.