Zwarte kaviaar. Criminele netwerken, illegale handel en de bedreiging van de steur

Abstract

‘Er is op dit moment geen legale Russische kaviaar in Europa’,1 ‘Kaviaar zonder regels’,2 ‘Zwarte kaviaar zal verdwijnen, maar alleen voor armen en voor eerlijken’,3 ‘Zwarte kaviaar zal er niet meer zijn, nooit meer’,4 zo waarschuwden Russische kranten over de illegale vangst in Rusland en illegale export naar Europa in de eerste decennia van de 21ste eeuw. De jaarlijkse inventarisatie voor het Nationaal dreigingsbeeld 2012 met betrekking tot milieucriminaliteit in Nederland stelt dat vermoedelijk 80 tot 90% van de hier verkochte kaviaar afkomstig is van steuren die illegaal zijn gevangen. Een groot deel van de illegale handel zou in handen zijn van de Russische maffia, met hoge prijzen variërend van ¼ 2.000 tot ¼ 6.000 voor een kilo Beluga kaviaar tot zeldzame soorten die zelfs worden verkocht voor ¼ 25.000 per kilo in West-Europa (Liddick 2011, p. 77-78; Neve e.a. 2012, p. 34). Ook in België, in december 2013, een paar dagen voor kerst, waarschuwt de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu voor een netwerk van oplichters die illegale Russische kaviaar verkopen aan Belgische consumenten, waardoor consumenten gezondheidsrisico’s lopen.5 Maar wat veroorzaakt de schaarste en kostbaarheid van kaviaar, wie zijn eigenlijk betrokken bij deze vorm van criminaliteit en wat zijn de gevolgen? In dit artikel worden de eerste voorlopige gegevens uit ons onderzoek, gestart in 2013, naar illegale kaviaarhandel geanalyseerd. In dit onderzoek hebben we verschillende kwalitatieve onderzoeksmethoden gebruikt, met inbegrip van literatuuronderzoek, media-analyses en interviews met verschillende respondenten, zoals kaviaarhandelaren, winkeliers en politie in Nederland. Onze bevindingen trachten we vanuit criminologische theorie te verklaren en we doen een poging de aard en omvang van de illegale handel in (zwarte) kaviaar in kaart te brengen. Het onderzoek naar de handel in kaviaar zal in 2014 worden voortgezet op basis van veldonderzoek in Europa, Rusland, Kazachstan en Azerbeidzjan.