Defensorium fidei contra Judaeos, haereticos et Sarracenos.

Abstract

Van de incunabel 'Defensorium fidei dialogos septem contra Judaeos, haereticos et Sarracenos continens' uit 1474 zijn behoorlijk wat exemplaren overgeleverd. De Incunable Short Title Catalogue (ISTC) noemt er wereldwijd zeker dertig, waarvan een tiental in Nederland. De Universiteitsbibliotheek Utrecht is met vier exemplaren bijzonder goed vertegenwoordigd, maar dat hoeft op zich geen verwondering te wekken gezien de Utrechtse herkomst en het feit dat in 1580 de plaatselijke kloosterbibliotheken geconfisceerd werden (zie de provenances van exemplaren van de incunabel in de catalogus: http://aleph.library.uu.nl/F?func=direct&doc_number=000977084). Ofschoon een exemplaar van het 'Defensorium' niet heel zeldzaam is, geldt dat in relatieve zin wel voor de tekst zelf. In geen enkel ander gedrukt werk uit de 15de eeuw komt deze tekst immers voor. De incunabel bevat verder nog de stukken van 'De Salute animae' door Johannes de Turrecremata (Juan de Torquemada, 1388-1468) en de 'Constantii imperatoris et Liberii pape pro defensione Athanasii dialogus' van Flavius Magnus Aurelius Cassiodorus (ca. 484/490-ca. 576/582). Turrecremata was een Spaans kardinaal en auteur op het terrein van de ecclesiastiek. Als vurig pleitbezorger van het pauselijk gezag komt het volgens hem superieure christelijk geloof in zijn publicaties zwaar tot uiting. Cassiodorus was tijdens zijn leven in dienst van Theodorik de Grote, koning van de Ostrogoten. Aan het hof schreef en redigeerde hij de overheidsdocumenten. Ook hield hij zich bezig met het uitdragen van ideeën over overheid, christelijk leven en Griekse cultuur. Aan het einde van zijn leven stichtte hij in Italië het klooster Vivarium, dat gewijd werd aan het kopiëren en verzamelen van christelijke kennis. In dit klooster compileerde of verzamelde hij de 'Historia Ecclesiastica Tripartita' op basis van drie afzonderlijke geschiedenissen uit de 5de eeuw: de kerkelijke historie van Socrates Scolasticus, de ecclesiastische historie van Sozomenus en de filosofisch-theologische historie van Theodorus Lector. De vertaling was van de hand van Epiphanius, een monnik die eveneens werkzaam was in Vivarium. Hoewel hun namen niet in de incunabel voorkomen, wordt de publicatie ervan op basis van de gebruikte lettertypen toegeschreven aan de Utrechtse drukkers Nicolaes Ketelaer en Gerard de Leempt. Het hier gedigitaliseerde exemplaar (MAG: E fol 207 (Rariora) dl 1) is gerubriceerd en heeft ingekleurde initialen. De incunabel zit in een oorspronkelijke kalfslerenband, afkomstig uit de binderij van het Utrechtse Regulierenklooster. Kenmerkend voor deze binderij zijn de twee stempels binnen een patroon van driedubbele filetlijnen.