Soliloquium animae

Abstract

De incunabel 'Soliloquium animae' betreft een ascetisch werk van de befaamde augustijner kannunik Thomas à Kempis of Thomas van Kempen (ca. 1380-1471). Hij was een invloedrijke schrijver, kopiist en mysticus. Aan het einde van de 14de eeuw ging hij naar school in Deventer, het toenmalige centrum van de zogeheten Moderne Devotie. Deze beweging keerde zich tegen allerlei misbruiken binnen de toenmalige kerk. Ook streefde zij naar spirituele verdieping en een vernieuwing van de christelijke gemeenschapszin zonder het afleggen van een kloostergelofte (Broeders en zusters van het Gemene Leven). Thomas à Kempis werd lid van deze spirituele beweging, die onder leiding stond van Geert Grote en Florens Radewijns. Als handschriftkopiist vervaardigde Thomas à Kempis enkele malen kopieën van de Bijbel. Daarnaast publiceerde hij eigen werken, veelal in het Latijn, die hij veelvuldig voorzag van citaten uit de Bijbel. Zonder uitzondering zijn die geschriften, bestaande uit onder andere meditaties, brieven en preken, religieus en stichtelijk van aard. Dat geldt eveneens voor enkele historische traktaten en biografieën die handelen over het leven van bijvoorbeeld Geert Grote en Florens Radewijns. Daarnaast schreef Thomas à Kempis over de geschiedenis van het Agnietenklooster bij Zwolle, waar hij het grootste gedeelte van zijn leven sleet. Meest bekend is zijn werk 'De imitatione Christi' (‘Over de navolging van Christus’), een verzameling van vier religieuze traktaten over de praktijk van het deugdenleven en vroomheid. Dit werk werd vanaf de jaren zeventig van de 15de eeuw gedrukt en beleefde daarna talloze herdrukken. Na de Bijbel werd 'De imitatione Christi' het meest verspreide boek van de late middeleeuwen en het zorgde er destijds voor dat de stroming van de Moderne Devotie in heel Europa aan invloed won. Recentelijk ontstond nieuwe belangstelling voor de Moderne Devotie, die zich uitte in de komst van een centrum in Deventer voor de bestudering en verspreiding van de geestelijke beweging. De incunabel 'Soliloquium animae' vormt een convoluut met een ander werk van Thomas à Kempis, de 'Opera', en zit in een oorspronkelijke kalfslerenband, afkomstig uit de binderij van het Utrechtse Regulierenklooster. Kenmerkend voor deze binderij zijn de stempels binnen een patroon van driedubbele filetlijnen. Het boekwerk zelf verscheen bij de Utrechtse drukkers Nicolaes Ketelaer en Gerard de Leempt.