Veelvormige veelfrontenoorlog. Empirische analyse van terugtocht, optocht, stilstand of hervorming van de Nederlandse staat

Abstract

De staat van de staat is een dankbaar onderwerp van academische reflectie. In de afgelopen decennia, waarin de staat van betrekkelijk onproblematisch probleemoplosser tot tamelijk problematisch probleem-an-sich evolueerde, zijn er tal van beschouwingen verschenen waarin de staat van de staat in vaak mooie woorden wordt geduid. Er is, om maar een betrekkelijk willekeurige selectie te maken, geschreven over de uitgeholde staat van Rod Rhodes (1994), de managementstaat van Jouke de Vries (2002) en de fatale staat van Paul Frissen (2013). De kracht van dergelijke beschouwingen ligt in hun vermogen om woorden te geven en betekenis te verlenen aan wezenlijke trends, gebeurtenissen en ideeën. Tegelijk brengen ze ook veel dingen onder één noemer, wat dergelijke claims ook vatbaar maakt voor ‘falsificatie’, zo is de afgelopen jaren gebleken in kritische evaluaties (Mastenbroek, 2003; Hill & Lynn, 2005; Blom & Schillemans, 2010). Dit themanummer over het ‘organiseren van de terugtocht’ staat in uitgangspunt in dezelfde groot-thetische traditie. Maar de cruciale voorvraag is natuurlijk of, en zo ja in welke mate en op welke terreinen, er daadwerkelijk sprake is van een empirische terugtocht van de overheid. Teneinde een antwoord, of, zoals zal blijken, antwoorden te geven op deze vraag, analyseert dit artikel het optreden van de overheid in de afgelopen tien jaar. De analyse zal duidelijk maken dat er verschillende verhalen te vertellen zijn over ‘de’ rijksoverheid in Nederland. Er is sprake, om in de metaforiek van dit themanummer te blijven, van een veelfrontenoorlog, waarbij de overheid op verschillende fronten in verschillende stadia van oprukken dan wel terugtrekken opereert.