Plan des environs de la ville et des forts de Berg-Op-Zoom, avec les villages de Wouû et d'Halteren

Abstract

Deze prachtig gegraveerde kaart uit 1748 biedt een indringend beeld van de defensielinies rondom Bergen op Zoom. Niet alleen de vele verdedigingswerken rondom de stad zijn nauwgezet gekarteerd, maar ook het landschap. Hoogtes zoals duingebieden zijn veelal driedimensionaal (‘in opstand’) ingetekend, evenals bospartijen en houtwallen. Met behulp van deze kaart krijgt men een zeer goede indruk van de toenmalige gesteldheid van het landschap en van de strategische posities van de diverse fortificaties.

De kaart is in de Franse taal, wat in die tijd niet ongebruikelijk was. Maar het is ook echt een Frans product, ontworpen door een onbekende Franse ingenieur en uitgegeven te Parijs bij Bernard-Antoine Jaillot. De titelcartouche rechtsonder maakt duidelijk dat de kaart is vervaardigd naar aanleiding van ‘de aanval van het leger van de koning 16 september 1747’. Hiermee wordt gedoeld op het Franse beleg van 12 juli tot 16 september 1747 tijdens de Oostenrijkse Successieoorlog (1740-1748). Zoals de kaart mooi laat zien, waren er toen onder meer inundaties langs de linie van Bergen op Zoom naar Steenbergen.

De Franse troepen onder leiding van graaf Von Löwenthal beschoten vanaf 20 juli Bergen op Zoom en richtten forse verwoestingen aan. Ten zuidoosten werden ook loopgraven aangelegd, waarmee de stad steeds verder genaderd werd. Hier, bij de bastions Coehoorn en Pucelle, concentreerden de Fransen hun aanval. Half augustus 1747 veroverden zij de lunetten Zeeland en Utrecht, die voor beide bastions waren gelegen. Begin september begonnen de Fransen de bastions zelf te bestoken en het tussengelegen ravelijn Dedem. Er ontstonden bressen in de verdediging en op 16 september wisten de Fransen de stad binnen te trekken. Diezelfde dag nog gaven de verdedigers van Bergen op Zoom zich over.

Met de Vrede van Aken van 18 oktober 1748 kwam Bergen op Zoom echter weer in handen van de Republiek. De kaart is vlak vóór die datum gepubliceerd, namelijk in augustus 1748. Als de Fransen geweten hadden dat een maand later hun oorlogsbuit weer prijsgegeven moest worden, dan zou deze kaart waarschijnlijk nooit verschenen zijn!