Project ter versterking van den Zwartenhoek

Abstract

Deze manuscriptkaart betreft een plan voor het versterken van de bestaande batterij bij Zwartenhoek, in Zeeuwsch-Vlaanderen. Die batterij maakte deel uit van de verdediging van het Land van Axel. Oorspronkelijk was de verdediging van dit gebied gebaseerd op de watervlakten rondom het toenmalige eiland en op de vestingen Terneuzen en Axel. Aan het einde van de 17de eeuw bleek echter dat het slikkengebied aan de zuidoostzijde van het eiland doorwaadbaar was geworden. Deze verlanding van het krekensysteem zette door in de 18de eeuw en vanuit defensie klonk de roep om het gehele slikkengebied ten zuiden en zuidoosten van Axel te bedijken. Op die manier werd het mogelijk om in tijden van oorlog deze gebieden gecontroleerd onder water te zetten. In 1789 en 1790 kwamen enkele grote bedijkingen tot stand. Om de nieuwe polders bij oorlogsdreiging goed onder water te kunnen zetten verrezen bij Het Pas (Sas van Gent), Zwartenhoek en Reijgersbosch inundatiesluizen. Ter verdediging van deze sluizen wierp men hier batterijen op, evenals bij Axelsche Sassing en Luntershoek.

De hier gepresenteerde kaart laat een gedetailleerd beeld zien van de batterij bij Zwartenhoek. De sluis (Grote Petrus), linksonder op de kaart, bouwde men in 1790 ten behoeve van de ontwatering ten zuidwesten van Axel bij de bedijking van de Beoosten- en Bewesten-Blijpolder en de Canisvlietbuitenpolder. De versterking van de batterij moest gaan bestaan uit een ‘retranchement’, weergegeven aan de onderzijde van de kaart. Dit retranchement dekte tevens het fort Eversdam, in het midden van de kaart. Het fort Eversdam was een redoute, die de gelijknamige drie kilometer lange dam uit 1745 door het schorrengebied controleerde. Zoals op de kaart goed te zien is, betrof het een rechthoekige schans met aarden wallen. In het midden bevond zich een gemetseld wachthuis. Ten tijde van de Oostenrijkse Successieoorlog (1740-1748) waren er inundaties in het omliggende gebied, terwijl in november 1784 vanwege een dreigend conflict met de Oostenrijkse keizer de Eversdam werd doorgestoken. De redoute verloor uiteindelijk aan betekenis door de hierboven genoemde inpolderingen van de Axelsche Vlakte. Er kwam een nieuw inundatiesysteem, waarbij een nieuwe batterij de sluis bij Zwartenhoek moest gaan bewaken. De op de kaart geplande extra verdedigingswerken werden echter niet gerealiseerd.