[Termunde aan de Weichsel = Twierdza Wisłoujście aan de Wisla]

Abstract

Deze bijzondere handgetekende plattegrond toont de vesting Termunde of Weichselmünde (het tegenwoordige Twierdza Wisłoujście nabij Gdańsk), in of ná 1742. Zoals de naam al zegt, diende het fort ter verdediging van de monding van de Weichsel (Wisła).

Het fort, dat tegenwoordig nog altijd goed herkenbaar is, stamt van oorsprong uit de middeleeuwen. In de loop der tijd zijn de verdedigingswerken steeds aangepast aan de nieuwste militaire normen. De fortificatie van Termunde behoort – samen met die van Pillau – tot de twee best bewaarde vestingen aan de zuidkust van de Oostzee.

De op het zuidoosten georiënteerde manuscriptkaart laat de situatie van het fort halverwege de 18de eeuw zien. Middenin het fort staat een uit 1482 daterende ronde toren, die tot 1758 als vuurtoren diende. Dit bouwwerk wordt op zijn beurt omgeven door een carré met vier bastions. Daaromheen zien we op de kaart een tweede verdedigingsgordel met vijf bastions en een afsluitende derde gordel met elf bastions. Rechtsonder op het document zijn dwarsprofielen van de versterkingen te zien.

Aan de westzijde van de rivier staan op de kaart nog drie kleinere verdedigingswerken, die aan het einde van de 19de eeuw zijn afgebroken. Ook van de buitenste fortificaties aan de oostzijde is een deel gaandeweg geslecht. Sinds 2009 zijn er plannen om de schansen aan de westzijde weer gedeeltelijk in oude glorie te herstellen.

De toegangspoort, geheel aan de oostzijde van de tweede verdedigingsgordel, is door middel van een onderaardse gang met het carré verbonden. Of zoals de plattegrond vermeldt: ‘een verwelfde poort met een wagt onder de wal’.

Rond het fort Termunde hebben in de geschiedenis meermalen gevechtshandelingen plaatsgevonden. Zo waren er onder andere Poolse belegeringen in 1577, beschietingen door de Zweedse vloot in 1627 en aanvallen van de Russen en Pruissen in 1734 en 1793. Door aanslibbing van zand vanuit de Oostzee verloor de vesting in de 18de eeuw haar strategische betekenis en werd het een gevangenis. Tegenwoordig herbergt het fort een dependance van het historisch museum van Gdańsk.

De manuscriptkaart is getekend door de mathematicus J.T. Ribbius, over wie maar weinig bekend is. De datering van de manuscriptkaart is gebaseerd op de vermelding linksonder (in het eiland De Plaat): ‘In den jaar 1742 hebben de capiteijns Boudaan en Heufft hier tenten doen op slaan, omde sieken die aan boord waaren daar in te doen herstellen.’ Hendrik-Jan Boudaan en Jan Heufft waren zeeofficieren, die destijds met een eskader de Nederlandse handel op de Oostzee beschermden.