Tooneel des oorlogs aan den Dnieper, Tira en Donauw in den jare 1738 gevoerd

Abstract

Deze kaart biedt een overzicht van Zuidoost-Europa, waar in het tweede kwart van de 18de eeuw talrijke oorlogshandelingen plaatsvonden. Op veel van dergelijke zogeheten oorlogstheaters – destijds zeer populair – staan de militaire acties zelf vaak niet ingetekend. De kaarten waren voornamelijk bedoeld voor het gewone publiek om zich te oriënteren. Men kon zo het verloop van de oorlogen geografisch lokaliseren.

De hier getoonde kaart geeft echter wel enige informatie over de toenmalige militaire schermutselingen. Te zien zijn bijvoorbeeld de steden en plaatsen met fortificaties en ook afzonderlijke schansen zijn afgebeeld. Hoewel een legenda ontbreekt, wijzen zwart-wit gestreepte rechthoeken op de posities van legertroepen. Ze zijn bijvoorbeeld te zien langs de rivieren de Donau, Dniester en Berezan (Liman/Bug). Langs de laatstgenoemde rivier liggen zelfs hele linies: het gaat hierbij om Russische troepen enerzijds en Ottomaanse legereenheden anderzijds.

Met de kaart waren de ontwikkelingen te volgen in de Russisch-Turkse Oorlog, die van 1735 tot 1739 duurde. Rusland poogde toen toegang te krijgen tot de Zwarte Zee. Oostenrijk was ook in deze oorlog betrokken, waarbij het oogmerk was om gebieden in de Balkan te veroveren. De Russen boekten militaire successen, maar de Oostenrijkers delfden het onderspit. Bij het Verdrag van Nissa (1739) verloor Oostenrijk dus juist enkele gebieden; Rusland kreeg echter Azov in bezit.

Buiten kader aan de bovenzijde van de kaart vermeldt de tekst dat de kaart in St. Petersburg zou zijn gedrukt en wel bij de Academie der Wetenschappen. Erg waarschijnlijk is dit niet. Meer aannemelijk is dat de Amsterdamse uitgeverij van Covens & Mortier de kaart zelf drukte, mogelijk wel naar een Russisch voorbeeld. De kunstenaar Jan Punt (1711-1779) ontwierp de decoratieve cartouche linksboven. De gebroeders Johannes (1711-1781) en Gerardus Condet (werkzaam 1731-1764) graveerden de kaart.