Naar een toekomstbestendige m.e.r., lessen uit 25 jaar m.e.r. in Nederland en een verkenning van kansen en bedreigingen voor de m.e.r. in de nabije toekomst

Abstract

In 2011 is het 25 jaar geleden dat er in Nederland een wettelijke regeling voor milieueffectrapportage (m.e.r.) door het Parlement werd aangenomen, die op 1 september 1987 van kracht werd met de inwerkingtreding van het Besluit m.e.r. In de loop van de tijd heeft de m.e.r.-regelgeving verschillende veranderingen ondergaan en is ook de context waarbinnen m.e.r. wordt toegepast veranderd. Vanwege het naderende jubilieum en het feit dat de laatste grootschalige evaluatie van m.e.r. in Nederland 15 jaar geleden werd uitgevoerd, hebben de Universiteit Utrecht en de Rijksuniversiteit Groningen, in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu, een evaluatiestudie uitgevoerd naar de ervaringen met 25 jaar m.e.r. in Nederland. Wat zijn de percepties uit de praktijk? De focus in dit rapport ligt op de effectiviteit van m.e.r.: de mate waarin het instrument m.e.r. heeft bijgedragen aan een volwaardige rol van milieuwaarden in besluitvorming en aan het milieubewustzijn van initiatiefnemers en bevoegd gezag. Naast effectiviteit speelde ook efficiëntie een rol in de evaluatie: bereikt het instrument zijn doel met een redelijke inzet van middelen (tijd, geld, capaciteit)? Dit betreft het belang van snelheid van besluitvorming en beperking van de bestuurlijke en administratieve lasten voor de overheid en betrokken stakeholders. De evaluatie richtte zich vooral op de rol van sturingsmechanismen in m.e.r.: manieren om de bij m.e.r. betrokken actoren zodanig te sturen dat dit leidt tot milieuvriendelijker besluiten en toenemend milieubewustzijn. Sturingsmechanismen hangen samen met de rollen die betrokken actoren zijn toebedeeld en de (informele) regels die hun interacties beïnvloeden. In hoeverre draagt bijvoorbeeld de verantwoordelijkheid voor m.e.r. bij initiatiefnemers bij aan hun bewustwording van milieuwaarden (‘verinnerlijking’) en het zogenaamde preventie-effect? En vermindert plan-m.e.r. daadwerkelijk de noodzaak van project-m.e.r.? De feitelijke uitwerking van sturingsmechanismen hangt uiteraard ook af van andere factoren, zoals de mate waarin besluitvormers open staan voor milieuwaarden, de kwaliteit van het MER etc. In het onderzoek zijn dergelijke factoren daarom expliciet meegenomen.