Abstract
“Het moet in aesthetisch en wetenschappelijk opzicht van belang worden geacht,
dat het Eerder Achterbroek als voldoende omvangrijk voorbeeld van een oud Saksisch
hoevenlandschap behouden blijft”, zo schreef de bekende ecoloog Victor
Westhoff in 1948 nadat hij het gebied ten zuiden van Ommen op een regenachtige
dag had bezocht. Westhoff bracht zijn bezoek in
... read more
opdracht van de Vereniging tot Behoud
van Natuurmonumenten in Nederland (kortweg ‘Natuurmonumenten’), die
overwoog het gebied te kopen. Westhoff adviseerde positief en vervolgens werd het
Eerder Achterbroek het eerste beschermde ‘boerenlandschap’ in Nederland.
In zijn verslag beschrijft Westhoff het Eerder Achterbroek als een mooi voorbeeld
van een kleinschalig cultuurlandschap. Dat is het tegenwoordig nog steeds. Maar
was het Eerder Achterbroek in 1948 nog een van de vele voorbeelden, heden ten
dage is het vrijwel uniek. Dat komt doordat de meeste andere kleinschalige landschappen
in de afgelopen halve eeuw zijn gemoderniseerd en veel grootschaliger
zijn geworden. Dat het landschap in het Eerder Achterbroek behouden is gebleven,
komt vooral door het conservatieve beheer dat hier in de afgelopen eeuw is gevoerd,
eerst door de adellijke eigenaren van het landgoed Eerde en vanaf 1949 door Natuurmonumenten.
De auteurs van dit artikel vroegen zich af hoe Natuurmonumenten sinds 1949
met dit beschermde landschap is omgegaan, welke problemen daarbij opdoemden
en welke keuzen zijn gemaakt. Op de achtergrond speelt nog een andere vraag, namelijk
hoe bijzonder dit landschap in 1949 was. Was het Eerder Achterbroek inderdaad
een fraai voorbeeld van een ‘oud Saksisch hoevenlandschap’? Of was het door
de activiteiten van de vroegere adellijke grondbezitters, met name van de laatste baron
Philip Dirk van Pallandt, al ‘anders’? En, als we het nog iets breder bekijken, hoe
groot was de invloed van individuen op dat beheer?
In de afgelopen jaren hebben wij samen met anderen de recente geschiedenis
van het Eerder Achterbroek uitgezocht. Dat leverde interessante resultaten op, die
ook onze ideeën over andere landschappen in Oost-Nederland hebben veranderd. Ons onderzoek past in een nieuwe richting in het onderzoek naar historische landschappen,
waarin de invloed van individuele personen op het landschap meer aandacht
krijgt. Dit is weliswaar al vanouds gebruikelijk in de bestudering van de geschiedenis
van tuinen en parken, maar wie boeken of artikelen leest over agrarische
landschappen zal het opvallen dat die landschappen meestal worden beschreven als
het resultaat van anonieme factoren zoals de bodemgesteldheid of de economische
conjunctuur. Hoewel sommige onderzoekers al lange tijd aandringen op meer aandacht
voor de invloed van individuen, stuit dat in de praktijk vaak op gebrek aan
schriftelijke bronnen. In het Eerder Achterbroek konden we door een combinatie
van onderzoeksmethoden voor de laatste eeuw een beeld opbouwen van de invloed
van afzonderlijke eigenaren en beheerders.
In dit artikel geven we eerst het ruimere kader van de bescherming van natuur en
landschap in Nederland. Vervolgens bekijken we de ontwikkelingen in het Eerder
Achterbroek in de afgelopen eeuw. Aan het eind plaatsen we het gebied nog eens in
een ruimer verband.
show less