Het hooge heemraadschap van de Crimpenre Waard

Abstract

Deze zesbladige overzichtskaart van het Hoogheemraadschap van de Krimpenerwaard verscheen oorspronkelijk in 1683. Hier afgebeeld is de vijfde uitgave uit 1741. In totaal verschenen tot 1818 acht uitgaven. In gemonteerde toestand meet de kaart circa 100 x 150 cm; inclusief de negen wapenbladen 150 x 200 cm.

Aanvankelijk werd door het College van Dijkgraaf en Hoogheemraden van de Krimpenerwaard de Rijnlandse landmeter Jan Jansz. Dou benaderd om de kaart te vervaardigen. Beide partijen konden echter niet tot overeenstemming komen. Het college gaf vervolgens de opdracht aan de toen nog vrij onbekende kaarttekenaar Johannes Leupenius (1647-1693). Hij begon in september 1681 met de opmetingen en graveerde ook de kaart. Volgens kunsthistorici stond Leupenius als tekenaar sterk onder invloed van Rembrandt, maar als graveur wordt hij niet erg hoog aangeslagen.

In februari 1683 was de kaart gereed. De eerste uitgave bestond uit 200 exemplaren. De kostprijs voor het laten vervaardigen bedroeg 1.500 gulden. Net als van de eerste uitgave zijn ook van de vierde uitgave in 1735 door de Haagse drukker Adriaen Moetjens 200 exemplaren gedrukt. David Coster, die de elf nieuwe wapens van deze uitgave graveerde, ontving voor zijn werk in totaal 500 gulden. Daaronder viel tevens het bijwerken van het kaartbeeld.

Ook voor de hier gepresenteerde vijfde uitgave van 1741 graveerde David Coster de nieuwe wapens. Er hoefden slechts vijf nieuwe wapens ontworpen en gegraveerd te worden. Uit de literatuur is bekend dat door A. Endenburg in totaal slechts 66 exemplaren van deze uitgave gedrukt zijn.

Tussen de diverse uitgaven bestaan talrijke verschillen, zowel met betrekking tot de topografische inhoud als de samenstelling van de wapenbladen. Zo werd bijvoorbeeld op de vierde uitgave van 1735 ten westen van de Hemstoep het inundatiegat van 1726 ingetekend en aangegeven met de tekst ‘Waal 1726’. Ook nieuwe, verdwenen of verplaatste molens werden steeds op de diverse edities bijgewerkt. De wandkaart was dus duidelijk niet alleen bedoeld als representatie van het hoogheemraadschapsbestuur, maar diende zeker ook een functioneel doel bij het beheer van de waterhuishouding.