Het Hooge Heemraedt schap van Schielandt ...

Abstract

Het Hoogheemraadschap Schieland liet in de tweede helft van de 17de eeuw een nieuwe overzichtskaart van haar territorium vervaardigen, ter vervanging van de verouderde voorloper door Floris Balthasarsz (1562/63-1616) uit 1611. De nieuwe kaart was gebaseerd op opmetingen van de landmeter Jan Jansz. Stampioen (ca. 1590-1660) en gegraveerd door Johannes Vingboons (1616/17-1670). De eerste uitgave van de negenbladige kaart dateert van 1660 en in de loop van de 17de en 18de eeuw verschenen nog minstens vijf uitgaven.

Bij montage tot een wandkaart flankeerden de wapens van meerdere hoogheemraden en dijkgraven het kaartbeeld. Deze wapenbladen zijn vervaardigd door de graveur A. Vaillant. In gemonteerde toestand meet de wandkaart maar liefst 147 x 232 centimeter.

Van de wandkaart zijn zes verschillende uitgaven bekend, waarvan de laatste in 1765 verscheen. De wapens op de kaartbladen aan de bovenzijde zijn echter dan nog die van de tweede uitgave uit 1684. Wél werden nieuwe zijbladen met wapens vervaardigd. Op de zesde uitgave staat in de cartouche linksonder een interessante tekst:

‘Deze Kaert van het | Hoog Heemraadschap van Schielandt | is Geordonneert en begonne Ao. 1650 […], dezer Kaert te zien Volbragt en | Uytgegeven Ao. 1660, wederom doen herdrukken Ao. 1684, en laastelyk is | dezelve vernieuwt geamplieert, en voor zoo verre het Hoogheemraadschap | aangaet, gecorrigeert Ao. 1765 […]’.

Deze tekst wijst erop dat de kaart in 1660 voor het eerst verscheen – na in 1650 geïnitieerd te zijn – en in 1684 en 1765 gewijzigd is. Er worden geen andere, tussenliggende uitgaven genoemd. In de literatuur wordt echter wel gesproken over een derde, vierde en vijfde uitgave, verschenen tussen 1684 en 1765. Vermoedelijk heeft de kaart echter slechts drie 'echte' uitgaven gekend en wel in de jaren 1660, 1684 en 1765. De tussenliggende edities zijn waarschijnlijk te beschouwen als nieuwe oplagen van de tweede druk van 1684. Het bestaan van wapens van hoogheemraadschapsbestuurders uit verschillende jaren versterkt dit vermoeden nog. Mogelijk dat bij montage van de kaart tussen 1684 en 1765 de wapens van het bestuur van dat moment er simpelweg bijgeplakt zijn en dat dergelijke aangetroffen exemplaren voor aparte uitgaven worden aangezien.

Het lijkt er trouwens op, dat deze methode ook gebezigd werd na de tweede herziening van 1765. Bij de wapenbladen van de zesde uitgave zitten drie dijkgraven. Hiervan zijn er twee met een jaartal. Deze beide jaartallen (1768 en 1773) stammen beide van ná de kaartuitgave van 1765. Het is aan te nemen dat de wapenbladen zijn vervaardigd om aan weerszijden van de kaart gemonteerd te worden.

Bij vergelijking van de uitgave van 1684 met die van 1765 zijn diverse cartografische verschillen aanwijsbaar. De verschillen tussen de eerste en tweede uitgave zijn echter nihil.