Abstract
Dit is een grootschalige landmeterskaart van het hoornwerk, een fortificatievorm, Het Pas ten oosten van Sas van Gent. Het verdedigingswerk moest de Canisvlietkreek, een zijarm van de Braakman, controleren en tegelijkertijd de verbindingsweg over de Graafjansdijk.
Toen Gent in de 16de eeuw door middel van een kanaal naar de Braakman een
... read more
verbinding kreeg met de open zee, kon Sas van Gent zich ontwikkelen tot een strategische plaats. Daar waar de Gentse of Sasse Vaart zich aansloot op de Canisvlietkreek werd in 1551 een sluis (= sas) geplaatst. De nederzetting die hier ontstond werd echter in 1572 door de watergeuzen platgebrand. Vervolgens herstelde men de sluizen, die werden voorzien van versterkingen.
Alexander Farnese veroverde Sas van Gent in 1583, waarna de vesting werd uitgebreid en verbeterd. Toen Frederik Hendrik in 1644 namens de Staatsen Sas van Gent terugveroverde, kreeg de plaats een nog sterkere fortificatie. Onder andere verrees aan de zuidzijde een hoornwerk, dat de Gentse Vaart moest verdedigen. Ook bouwde men aan de overkant van de Canisvlietkreek het hoornwerk Het Pas. Tijdens het Spaanse beleg was namelijk gebleken dat je vanaf de zuidwestelijke punt van de Autrichepolder de vesting met artillerievuur goed kon bestoken. In 1649 werd de Canisvlietkreek afgesloten met een dijk, die aansloot op het nieuwe verdedigingswerk. Deze dijk stak men in 1672 door om de Canisvlietpolder te inunderen. Hierdoor ontstond een stroomgeul, die de westzijde van Het Pas erodeerde. Het hoornwerk verloor daarmee zijn militaire functie. Al gauw ontstonden plannen om het geheel af te graven, maar door de aanwezigheid van moestuinen kwam het niet tot uitvoering.
Eind 17de eeuw onderging de vesting van Sas van Gent ingrijpende verbeteringen en uitbreidingen. Er ontstond een indrukwekkende fortificatie met bastions, ravelijnen, mijnkamers en zelfs een bomvrije bakkerij. Het verdedigingswerk Het Pas raakte echter steeds verder in verval. De kaart uit 1780, vervaardigd door de landmeter Anthonij Wiedemann, laat dit ook duidelijk zien in beeld en tekst. Zo toont de kaart goed aan dat Het Pas aan de westkant flink te lijden had van erosie door de getijdegeul van de Canisvliet.
Niet veel later, in 1788, werd deze kreek tussen Sas van Gent en Het Pas echter opnieuw afgedamd. Het ging toen onderdeel uitmaken van een groot inundatiestelsel in Zeeuws-Vlaanderen. Via een sluis in de dam kon men de landerijen bij Westdorpe en Zuiddorpe onder water zetten. Het Pas bewaakte deze sluis met een batterij.
De vesting van Sas van Gent werd in 1816 opgeheven. De bastions en ravelijnen werden vervolgens geleidelijk aan gesloopt, op die van de Generaliteit met de molen na. Van Het Pas was toen al niet veel meer over en tegenwoordig is er vrijwel niets meer van te herkennen.
show less
