Caarte van het Ye; vertoonende des selfs diepte voor en ontrent Amsterdam

Abstract

Het IJ vormde lange tijd de rechtstreekse verbinding van Amsterdam met de open zee. De scheepvaartroute liep via de Zuiderzee en Texel naar de Noordzee, maar de bevaarbaarheid verslechterde vanaf de 17de eeuw. Vooral bij Pampus was het ondiep en versperden schepen met veel diepgang meerdere malen de toegang tot het IJ. Het IJ zelf had soms ook te maken met ondieptes. Daarom werden regelmatig dieptepeilingen verricht om te beoordelen of de watergang voldoende bevaarbaar was.

Deze kaart toont de resultaten van de dieptepeilingen in het jaar 1674. Die peilingen waren gedaan vanaf een bevroren IJ, zoals de titelcartouche rechtsboven duidelijk maakt. In de tabel naast de cartouche staan de wiskundige hoeken – meest op kerktorens – vermeld, die zijn gebruikt bij de driehoeksmeting. Het gedeelte van het IJ direct voor de stad Amsterdam was het belangrijkst voor de scheepvaart. Hier bevat de kaart de grootste dichtheid aan dieptecijfers. Het westelijk deel van het IJ is globaler, door middel van enkele dwarsraaien gepeild. De kaart is gemaakt door de landmeter Nicolaas van der Heyden (1640-1682), destijds opzichter van de schutsluizen en fortificatie van Amsterdam.

Met de aanleg van het Noordhollandsch Kanaal onder Koning Willem I (1814-1840) verloor het IJ aan betekenis voor zeevaartschepen. Het Noordzeekanaal – tussen Amsterdam en IJmuiden – in 1876 verkortte de route nog veel drastischer.