Afbeeldinge van Rhynlands waterstaat ten opzigte van 't vergrooten der Haarlemmer of Leydse Meer met de byna gecombineerde en omleggende veenplassen

Abstract

Deze prachtig gegraveerde kaart van het Haarlemmermeer werd in 1740 gepubliceerd door de landmeter Melchior Bolstra (1704-1776). Hij deed dat naar aanleiding van het streven van het Hoogheemraadschap Rijnland om de waterstaatkundige toestand van het eigen territorium ten opzichte van de zee en de rivieren wetenschappelijk te analyseren en te rapporteren.

Rijnland was vooral bezorgd om de slechte gesteldheid van de Lekdijk, maar ook andere gevaren lagen op de loer. Eén van die gevaren was de steeds verdergaande oeverafslag van het Haarlemmermeer. Vooral aan de oostkant bij Aalsmeer was sprake van ernstige erosie. Het meer dreigde hier samen te gaan vloeien met kleinere plassen, die waren ontstaan door vervening. Holland zou dan te maken krijgen met een om zich heen grijpende ‘waterwolf’ in het hart van het gewest.

Bolstra’s kaart van het Haarlemmermeer toont een treffend beeld van de plaatselijke waterproblematiek. Door middel van lijnen geeft de kaart de omtrek van het meer weer, zoals die was in de jaren 1531, 1591, 1610, 1647, 1687 en 1740. Hoe het meer zich in twee eeuwen tijd heeft ontwikkeld, wordt in een oogopslag duidelijk. In samenhang met de kaart maakte Rijnland plannen voor het droogmaken van het Haarlemmermeer, in combinatie met de aanleg van een uitwatering bij Katwijk. De definitieve drooglegging zou echter pas in 1852 zijn beslag krijgen.

In de titelcartouche linksboven noemt Bolstra de cartografische bronnen, waarop hij het verloop van de verschillende oevers van het Haarlemmermeer heeft gebaseerd. De oeverlijnen uit 1531 en 1591 stammen van kaarten, uitgegeven door het gemeentebestuur van Leiden (waarschijnlijk vervaardigd door Jan Pietersz. Dou). De oeverlijn van 1610 is ontleend aan de wandkaart van Rijnland door Floris Balthasars en Balthasar Florisz. van Berckenrode uit 1615. Die van 1647 en 1687 zijn gebaseerd op de wandkaart van het Hoogheemraadschap Rijnland door Jan Jansz. Dou en Steven van Broeckhuysen. Tot slot is de oever van 1740 door Bolstra zelf opgemeten en gekarteerd.

Op basis van deze gedrukte kaart gaf Isaac Tirion in 1745 een atlaskaartje (afmetingen 32 x 36 centimeter) uit, waarop tevens het bedijkingsplan is weergegeven. Dit kaartje is getiteld ‘Nauwkeurige Kaart van de Haarlemmer of Leidse Meer [...] Ingevolgen de Kaart daar van gemaakt door M. Bolstra [...] Waarby gevoegd is eene aanwyzing van het laatste Concept der Bedykinge deezer Meer [...]’.