Beemsterlants caerte: met zijne dycken, ringslooten, wegen, wateringen, polders, poldercaden, molens, en molentochten ...

Abstract

Deze door Daniel van Breen gegraveerde kaart van de Beemster werd voor het eerst uitgegeven in 1658. Het gaat om een nauwkeurige verkleinde navolging van een zesbladige wandkaart van de Beemster uit 1644 door Baltasar Floris van Berckenrode. Met uitzondering van enkele buitenplaatsen en boerderijen, die aan de generalisatie ten prooi vielen, is er ondanks de verkleining zo goed als geen informatieverlies.

De kaart geeft een mooi beeld van de nog jonge droogmakerij, die met grote ijver werd ingericht. In 1612 was de drooglegging van de Beemster een feit. Echter al in 1607 verleenden de Staten van Holland en West-Friesland aan enkele Hollandse burgemeesters en enkele voorname kooplieden toestemming om de Beemster droog te malen. Onder leiding van Jan Adriaanszoon Leeghwater werden rond de vijftig poldermolens ingezet om het water uit te slaan. Toen de droogmaking in 1610 bijna voltooid was, brak de Zuiderzeedijk door en liep de Beemster weer vol. Vervolgens hoogde men de ringdijk verder op, zodat deze een meter boven het omringende land uitstak. In 1612 viel de Beemster definitief droog. Het land werd volgens een geometrisch patroon ingedeeld in rechthoekige kavels en verdeeld onder de investeerders.

Van de kaart zijn drie uitgaven bekend: naast de eerste uitgave in 1658 verschenen nog twee afzonderlijke uitgaven in 1769. Exemplaren uit dit laatstgenoemde jaar zijn in menig geval voorzien van een decoratieve rand met de wapens van de hoogheemraadbestuurders. Een dergelijke wapenrand is waarschijnlijk niet gemaakt voor de eerste uitgave. Hoewel dit Utrechtse exemplaar uit 1769 stamt, ontbeert de kaart helaas een wapenrand.

In de cartouche rechtsboven wordt Jan Switsers, landmeter van de Beemster, genoemd als degene die het oude kaartbeeld heeft nagekeken en verbeterd. In vergelijking met de uitgave van 1658 zijn er slechts geringe verschillen. Onder andere is de loop van de poldersloot tussen de kavels nabij Hobree gewijzigd.

De koperplaat van deze kaart bevindt zich tegenwoordig in het Waterlands Archief.