Abstract
In de eerste helft van de 18de eeuw kampte men in het Hollandse rivierengebied met frequente dijkdoorbraken en overstromingen. Met de Spijkse conventie in 1744 en 1745 legden Holland, Gelderland en Kleef in elk geval een basis voor een betere verdeling van het Rijnwater. Als gevolg van de slechte gesteldheid
... read more
van het rivierbed van de Lek bleek het gevaar van overstromingen echter nog altijd aanwezig.
Regulering van de Lek was derhalve noodzakelijk. Tussen 1745 en 1747 deden de Staten van Holland daarom onderzoek naar de toestand van deze belangrijke rivier. Aanvankelijk zat daar geen grote haast achter, maar dit veranderde nadat de noordelijke Lekdijk in februari 1747 bij Wijk bij Duurstede en Jaarsveld doorbrak. In korte tijd stond het water toen aan de vestingwerken van Woerden en dreigde ook een overstroming van het noordelijk deel van Rijnland. Gelukkig daalde toen het water in de Lek en week het gevaar.
De onderzoekscommissie zette na de doorbraken en overstromingen van begin 1747 meer vaart achter hun activiteiten. Als aanbevelingen stelde de commissie voor om enkele obstakels in de rivierbedding van de Lek te verwijderen. Ook adviseerde men om het beheer en onderhoud van de rivier nog meer in handen van de Staten van Holland te geven. Voor dit centralistische toezicht zou een betrouwbare en gedetailleerde kaart van de Lek uitkomst bieden. Niet alleen werden met zo’n kaart de bezitsverhoudingen in het buitendijkse gebied duidelijk, maar ook bood die inzicht in de gedragingen van de rivier die weer van belang waren voor de gesteldheid van de Maas en Merwede benedenstrooms.
In 1750 kreeg Melchior Bolstra de opdracht om een grootschalige overzichtskaart van de Lek te vervaardigen. De autoriteiten hoopten dat de kaart snel voltooid zou worden. Met Utrecht waren er namelijk onderhandelingen over het ophogen van de Lekdijk en daarnaast was men bezig met het opruimen van obstakels in de rivier. De kaart zou hierbij van nut kunnen zijn. Helaas vorderde het werk aan de kaart maar langzaam, vooral als gevolg van het bijna permanent onder water staan van de uiterwaarden. Pas begin 1753 had Bolstra een conceptkaart in vijf bladen klaar.
Op de conceptkaart kwamen nog tal van redactionele aanpassingen. Waarschijnlijk zijn deze aanpassingen ook doorgevoerd, maar nog in 1753 werd besloten de kaart voorlopig niet in druk uit te geven. Mogelijk kwam dat vanwege het feit dat de rivieropruimingen hun beslag al hadden gekregen en er dus geen directe noodzaak meer was om de grote en dure kaart te drukken.
Niettemin verscheen de kaart in 1765 alsnog in de resoluties van de Staten van Holland. Dit hield verband met een hernieuwd overleg met Utrecht over ophoging van de Lekdijk. In 1765 werd hierover overeenstemming bereikt; de Lekdijk bovendams werd verzwaard en in ruil daarvoor werden op kosten van Holland nieuwe rivieropruimingen verricht. Bij deze werkzaamheden kwam een grootschalige kaart natuurlijk goed van pas. En waarschijnlijk was dit de reden om de kaart alsnog, in zeven bladen, in druk uit te brengen.
Vijftien jaar na het krijgen van de opdracht bleek de kaart echter nog steeds niet helemaal voltooid. Aan de onderzijde van de kaart hadden nog grafieken met gepeilde rivierdieptes moeten komen, maar Bolstra was daar kennelijk door tijdgebrek niet aan toe gekomen. Wel had hij nog enkele recente wielen als gevolg van dijkdoorbraken ingetekend. Het topografische en waterstaatkundige kaartbeeld stamde echter van een decennium eerder. De ‘geamoveerde gewassen’, die op diverse plekken in de Lek staan vermeld, zijn dan ook waarschijnlijk het resultaat van rivieropruimingen uit die periode.
Ondanks de vertraagde en niet geheel voltooide uitgave was het eindresultaat indrukwekkend: een prachtige, door Isaac Tirion gegraveerde overzichtskaart met een fraaie typografie en een nauwkeurige weergave van het buitendijkse gebied en het rivierbed.
show less
