Caartje van het Land van tusschen Maas en Waal en van het Rijk van Nijmegen

Abstract

Deze kaart van het Land van Maas en Waal en Rijk van Nijmegen heeft gefungeerd als proefkaart voor de eerste landelijke kartering door Luitenant-kolonel C.R.T. Kraijenhoff (1758-1840). Buiten het kader boven de kaart wordt dit duidelijk gemaakt: ‘Dit kaartje verstrekt tot model der smaak en gravure, volgends de nieuwe kaart der Bataafsche Republiek, in negen grooten bladen zal worden uitgegeven, overeenkomstig het besluit der Eerste kamer van het Vertegenwoordigend Lichaam des Bataafschen Volks, in dato den 22 Augustus 1798’.

De kaart is getekend door Kraijenhoffs neef, de luitenant-generaal der Genie en directeur van het Archief van Oorlog en Topografisch Bureau, Maximiliaan Jacob de Man (1765-1838). Het kaartbeeld dateert al van vóór 1795, maar ten behoeve van het plan van Kraijenhoff voor een landsdekkende kartering verscheen in 1799 een gedrukte versie. Het vormde een proefkaart op dezelfde schaal, die niet alleen model stond voor de landelijke kaart maar tevens diende tot het verkrijgen van kapitaal voor de kaartproductie.

Met de uiteindelijke ‘Choro-topographische kaart der noordelijke provinciën van het Koningrijk der Nederlanden’ was dus de eerste landelijke en volledig dekkende opmeting en kartering van het Nederlandse grondgebied gemoeid. Ofschoon van de afzonderlijke Nederlandse provincies redelijk goede kaarten voor handen waren, ontbrak het toentertijd nog aan een betrouwbare overzichtskaart van het gehele land. Het bestuur van de Bataafse Republiek meende naar Frans voorbeeld niet zonder zo’n kaart te kunnen. Luitenant-kolonel C.R.T. Kraijenhoff (1758-1840) werd daarom in 1798 belast met de vervaardiging van een dergelijke kaart.

Aanvankelijk begon hij met een eenvoudige Bataafse driehoeksmeting. Mede op aandringen van de Amsterdamse hoogleraar Jan Hendrik of Johannes Henricus van Swinden (1746-1823) werd in 1802 echter besloten tot een geheel nieuwe ‘Franse’ driehoeksmeting, waaraan ook de Leidse wiskundige Jacob de Gelder (1765-1848) een bijdrage leverde.

Door tal van oorzaken ondervond het project van de Kraijenhoff-kaart grote vertraging. Toch werd het eerste blad van de in totaal negen bladen op een schaal van 1:115.200 al in 1804 voltooid, vooral dankzij subsidies. Problemen met het drukpapier en met de correctie van de koperplaten noopten tot uitstel van publicatie. Pas in 1809 kwam het eerste blad uit. De andere acht bladen van de Kraijenhoff-kaart werden tussen 1809 en 1823 gedrukt.