Abstract
Deze kaart van de Waal tussen Spijk en Pannerden werd kort na de oplevering van het nieuwe Bijlandsch Kanaal gepubliceerd. Dit kanaal werd gegraven in de periode 1773-1776 met als doel de rivier de Waal ter plekke een nieuwe en beter te beheersen bedding te verschaffen. De bestaande bedding sneed
... read more
zich namelijk via de Waalmeander bij Herwen te veel landinwaarts in. Dit leidde onder andere tot het wegspoelen van het oude dorp van Herwen en dreigende wateroverlast stroomafwaarts. Het Bijlandsch Kanaal zorgde ervoor dat de Waal weer in de juiste, westelijke richting werd gemanoeuvreerd.
Met deze kaart van de Waal van de Bijlandse Waard tot het begin van het Pannerdensch Kanaal visualiseerden de landmeters Martinus Beyerinck en Hendrik van Straalen de uitwerking van de diverse rivierwerken in dit gebied. Als gevolg van de waterstaatkundige maatregelen – waaronder de doorsnijding van de Bijlandse Waard – traden stroomafwaarts in de buurt van het Pannerdensch Kanaal veranderingen in de rivierbedding op. Uiteindelijk zou zich voor de ingang van het kanaal een zandplaat vormen, die de bovenmond in twee geulen zou verdelen. Op de kaart is dit proces al enigszins zichtbaar; even vóór het Pannerdensch Kanaal staat de zandplaat aangeduid met ‘Zand Wel’. Ook is links daarvan een beginnende strang te zien, naast de vermelding ‘Laagte’.
De zandplaat zorgde ervoor dat de Waaloevers van de Millingse Waard en de Nicolaaswaard te veel erodeerden en de bovenmond van het Pannerdensch Kanaal dreigde te verzanden. Vanaf 1778 zouden Holland en Gelderland maatregelen gaan nemen om deze oevers te beschermen en in 1781 besloot men tevens om het Pannerdensch Kanaal van een nieuwe bovenmond te voorzien.
Op de kaart zijn op diverse plekken in de rivier de stroomsnelheden weergegeven. Deze snelheden staan vermeld in minuten en seconden per honderd roeden; waarschijnlijk zijn dit Rijnlandse roeden van 3,77 meter.
Hoewel het kaartbeeld van de gedrukte kaart dateert van 1777 ligt de verschijningsdatum van de hier gepresenteerde kaart nóg een stuk later in de 18de eeuw. Linksboven buiten kader zien we namelijk de letters ‘G.G.’ staan. Dit betekent dat de kaart behoorde tot een atlas uit 1798 van Christiaan Brunings (1736-1805). Brunings was sinds 1768 Inspecteur-Generaal van de Hollandse waterstaatsdienst. Tussen 1771 en 1795 schreef hij vier rivierkundige rapporten, waarin de voortgang van de waterstaatkundige projecten werd beschreven. Vanzelfsprekend zijn deze rapporten rijkelijk voorzien van cartografisch materiaal. Aan het einde van de 18de eeuw kreeg Brunings de opdracht om de belangrijkste stukken en kaarten uit bovengenoemde rapporten te selecteren en opnieuw te bundelen. In twee kloeke delen verscheen in 1798 vervolgens de ‘Verzameling van rapporten, verbaalen en verdere stukken, betreffende de doorsnydingen en werken, welken, sedert de conventie van den jaare 1771. op de bovenrivieren, tusschen Emmerik en Arnhem, zyn aangelegd, zo tot bevordering van derzelver vaarbaarheid […]’. Ook een atlas met dertien kaarten en twee tekeningen maakt onderdeel uit van deze uitgave. Hierin zijn alle relevante resolutiekaarten opnieuw herdrukt. Die kaarten onderscheiden zich van de gewone resolutiekaarten door toevoeging van een lettercode aan de bovenzijde van de kaart. Ook deze detailkaart van het Bijlandsch Kanaal is dus in de atlas van Brunings te bewonderen. Het hier getoonde losse exemplaar is waarschijnlijk afkomstig uit een uit elkaar gehaalde atlas.
De kaart is ook als bijlage gevoegd bij de resolutie van 7 mei 1777, ‘Nader rapport van den commissaris van het Pannerdensche Kanaal en Gecommitteerde Raaden, met eenige bijlaagen, rakende derzelver verdere verrigtingen omtrent het generaal redres van den staat der bovenrivieren’ door J.P. van Boetzelaer.
show less
