Abstract
Deze eenvoudig ogende waterstaatskaart illustreert treffend de problematiek omtrent de Waalbocht bij Herwen. Door verdergaande insnijding van deze Waalbocht dreigde op den duur een samenvloeiing met de Neder-Rijn, waardoor de laatste waterloop veel te grote watermassa’s te verduren zou krijgen met stroomafwaarts waarschijnlijk desastreuze gevolgen.
Eén van de maatregelen om
... read more
dit tegen te gaan, betrof de doorsnijding van de Bijlandsche Waard. Hierdoor zou de Waal weer in de juiste richting worden gemanoeuvreerd. Door tegenwerking van Kleefse en Gelderse zijde kwam het er echter lange tijd niet van. In plaats daarvan besloot men te investeren in de versterking van de oevers en dijken. De kosten en moeite had men zich echter kunnen besparen; in de winter van 1763 op 1764 bezweek de Herwense dijk definitief en werd het oude dorp Herwen aan de rivier prijsgegeven.
Deze lokale en regionale ramp leidde tot nieuwe plaatselijke karteringen. De ‘Kaart, van den bogtigenloop der Bovenwaal’ is er daar één van en toont de oeversituatie in 1766, na de ‘inschaaringe’. Deze oever is graveertechnisch zwaar aangezet, waardoor er een dreigende werking vanuit gaat. De dieptecijfers, in Rijnlandse voeten van ongeveer 0,314 meter, versterken dit effect nog eens.
In een vroegere vorm maakte deze kaart deel uit van een brief van de Gecommitteerde Raden aan de Staten van Holland (Resolutie 17 december 1766). De kaart wordt toegelicht in een bijlage van de hand van Melchior Bolstra en Johan Lulofs: ‘Consideratien over de middelen welke zouden dienen aangewend te worden, tot sluitinge der bijwegen, en tot herstellinge van de verloopen rivier bij ’s-Gravenwaars, Herwen, Millingen, en Pannerden […]’.
Weinig later deed de kaart dienst als bijlage in een brief van stadhouder Willem V aan de Staten van Holland (Resolutie 17 juni 1767). Ook toen was er een toelichting op de kaart, opgesteld door onder meer Bolstra en H.N. Meurs: ‘Memorie en advis, over de middelen welke dienen gebruikt en werkstellig gemaakt te worden, soo ter bepaalinge van den ouden Rhijnmond, als herdijkinge van het Gravenwaardsche en Herwensche Schaar […]’.
De hier gepresenteerde kaart is een voorbeeld van de resolutiekaart uit 1767. Kenmerkend zijn de geprojecteerde kribben, die met een gele kleur zijn gemarkeerd. In handschrift staat nu vermeld dat het gaat om de resolutie van 1767. Eveneens is met de hand in het kaartbeeld aangeduid de oeversituatie van 1767 en blijkt dat de Waal zich nóg verder heeft ingesneden. In het begeleidende rapport bij de kaart stelden Bolstra en consorten tal van kostbare maatregelen voor, die alle op de kaart staan weergegeven. Onder andere staan enkele inlaagdijken ingetekend, met daarbij de jaren van de diverse resoluties.
De precaire en op den duur onhoudbare situatie bij Herwen overtuigden alle betrokken partijen van de absolute noodzaak om de toestand van de bovenrivieren te verbeteren. In 1771 kwam er eindelijk een akkoord tussen Holland, Gelderland en Pruisen. Verschillende waterstaatkundige zaken werden voorgoed geregeld. Onder andere kreeg de Waal een nieuwe bedding via het doorgraven van de Bijlandsche Waard.
show less
