Abstract
Het Pannerdensch Kanaal, tussen de plaatsen Doornenburg en Angeren, verbindt de Waal en de Rijn (via het latere Bijlandsch Kanaal) met de Neder-Rijn. Het zes kilometer lange en 135 meter brede kanaal werd tussen 1701 en 1709 gegraven. Aanvankelijk was het de bedoeling om een verdedigingslinie aan te leggen en
... read more
waren de verbindingen met de Rijn en de Waal nog niet voorzien. In 1706 wijzigden zich de plannen en begon men met de doorgravingen om de watertoevoer naar de IJssel en de Neder-Rijn veilig te stellen. De oude en verzande rivierbedding van de Rijn, ten noordoosten en oosten van het Pannerdensch Kanaal, kent sinds die tijd de naam Oude Rijn. In 1707 werd het Pannerdensch Kanaal opgeleverd en voeren de eerste schepen door de nieuwe waterweg. In de eerste jaren na de oplevering had men nogal eens te kampen met dijkdoorbraken en overstromingen als gevolg van de sterke toename in de waterafvoer. Talrijke wielen langs de dijken herinneren hier nog aan. Het water van de Rijn vanuit Duitsland wordt nu verdeeld bij het splitsingspunt bij Fort Pannerden. Twee derde van het water wordt afgevoerd via de Waal, terwijl een derde via het Pannerdensch Kanaal wordt geleid. Meer stroomafwaarts is er een tweede splitsingspunt bij Huissen, waar weer een deel van het water via de Neder-Rijn en een deel via de IJssel wordt afgevoerd. Het Pannerdensch Kanaal verkortte destijds niet alleen de loop van de Neder-Rijn, maar waarborgde ook de watertoevoer voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie.
De hier gepresenteerde kleine overzichtskaart van het Pannerdensch Kanaal is niet gedateerd, maar toont al wel het geheel doorgraven kanaal. Waarschijnlijk is de kaart omstreeks 1710 voor het eerst gepubliceerd. Dat het kanaal aanvankelijk bedoeld was als verdedigingsgordel toont de tekst ‘Nieuwe gegraaven Retranchement, 1701. off Landweer’, langs de westzijde van het kanaal. Een oude rivierbedding van de Rijn wordt voorts aangeduid met ‘Strang off Laagte daar wel eer de Rivier heeft geloopen’. De Neder-Rijn, weergegeven van de boerderij het Bergsche Hooft tot aan het eiland Candia, toont op de kaart nog als een veel indrukwekkender vaarweg dan het Pannerdensch Kanaal. Dit gedeelte van de Neder-Rijn boette echter snel aan betekenis in en ontving na de afdamming in 1745 via een overlaat bij Tolkamer vrijwel geen water meer. Tegenwoordig zijn de restanten van deze Rijnloop onderdeel van het Rijnstrangengebied, dat hoofdzakelijk dienst doet als natuurgebied.
De kaart werd later ook opgenomen in het ‘Tooneel der Vereenigde Nederlanden, en onderhorige landschappen van F. Halma en M. Brouërius van Nidek (Leeuwarden: Hendrik Halma, 1725, dl. 1, p. 138 en 139). Dat deze kaart uit dit werk afkomstig moet zijn geweest, bewijst de vermelding buiten het kader rechtsboven: ‘I. Deel Fol. 138’.
show less
