Cornelius Hagius, een katholiek priester in een protestantse Republiek

Abstract

De cultuur van de Republiek heet sterk beïnvloed door het calvinisme. Deze protestantse cultuur zou zelfs op de hier wonende katholieken een sterke invloed hebben uitgeoefend. Om de protestanten geen aanstoot te geven zouden zij in hun kerkelijk leven ingetogener, strenger, formeler geworden zijn dan hun geloofsgenoten elders in Europa, en daardoor wellicht gepredisponeerd tot jansenistische gevoelens. In dit artikel wil ik nagaan hoe de protestantse omgeving invloed had op de religieuze cultuur van katholieken in de Republiek. Ik doe dat aan de hand van de verwikkelingen rond de priester Cornelius Hagius in Haarlem aan het begin van de zeventiende eeuw. Priesters hadden het in deze periode niet gemakkelijk in de Republiek. Dat klinkt wellicht als een understatement. Het is goed zich te realiseren dat priesters hier niet te vuur en te zwaard vervolgd werden, zoals in Engeland. Daar was een priester alleen al vanwege zijn priesterschap vogelvrij en liep een reëel risico opgehangen en gevierendeeld te worden. Dat was in de Republiek, onder de garantie van vrijheid van geweten, onmogelijk. Een priester kon er wel vervolgd worden, en veroordeeld tot boeten en/of verbanning, maar dan alleen om overtreding van de plakkaten. Deze beperkten alleen het openbaar optreden van priesters. Bovendien werden zij alles behalve consequent gehandhaafd. Waar de katholieken een goede verhouding hadden met de plaatselijke overheid, zoals in Haarlem het geval was, was veel mogelijk. Een aantal priesters kon er met medeweten van de magistraat hun priesterlijke functies uitoefenen ...