Philippe Ariès’ ontdekking van het kind: een terugblik na vijftig jaar

Abstract

In 2010 was het vijftig jaar geleden dat L'Enfant et la vie familiale sous l'Ancien Régime van de Fransman Philippe Ariès (1914-1984) verscheen. 'L'objet de cet ouvrage est d'approcher les sentiments anciens à l'égard de l'enfance et de la vie familiale, à travers l'existence quotidienne du Moyen Age au XVIIIe siècle, et de montrer, chemin faisant, à quel point le sentiment de la famille est un sentiment moderne qui n'a pus se développer qu'aux dépens de la société', aldus vermeldt het omslag. Het door Ariès geconstrueerde perspectief op het ontstaan van moderne opvattingen over het kind(erlijke) en het gezin heeft grote invloed gehad op het onderzoek van sociaal historici, cultuurhistorici en beoefenaars van de historische pedagogiek. Hoewel opgeleid tot historicus, werd Ariès geen beroepshistoricus, maar 'un historien du dimanche'. Onmiskenbaar met een uiterst creatief talent! Enkele jaren later heeft deze 'franc-tireur onder de Franse historici' (Peeters 1981, 356), die doordeweeks zuidvruchten importeerde, er ook voor gezorgd dat het thema van de dood volop aandacht heeft gekregen van cultuurhistorici. En zijn redactionele betrokkenheid, samen met Georges Duby, bij de indrukwekkende reeks over de 'histoire de la vie privée' tekent zijn inmiddels onder Franse mentaliteitshistorici alom erkende betekenis. Van een en ander heeft men ook in het Nederlands kennis kunnen nemen.Na een kenschets van de pointe van Ariès' klassieke werk en van een Nederlandse 'voorloper' ervan gaan we in op wat in de overzichtsliteratuur wordt gezien als hoofdmomenten uit de receptiegeschiedenis. Aanvankelijk kreeg L'Enfant et la vie familiale sous l'Ancien Régime, ondanks een vroege Engelse vertaling, beperkte aandacht. Maar in de jaren zeventig van de vorige eeuw wist het werk de belangstelling van een groeiend aantal historici te trekken. Onder niet-vakhistorici kreeg het soms zelfs de status van een bijbel of van een orakelboek. Er ontwikkelde zich een heuse historiografische controverse, die inmiddels beslecht is door de biologie. Terugblikkend moet geconstateerd worden dat de opvattingen en bevindingen van Ariès nogal eens verkeerd zijn geïnterpreteerd. Opmerkelijk genoeg vormden deze misverstanden echter niet zelden een stimulans om met elan op ontdekkingstocht te gaan naar het kind en zijn gezin in tijden die door Ariès 'miskend' waren. Terwijl het al jarenlang usance is bij veel auteurs over de geschiedenis van kind en opvoeding om zich te profileren door afstand te nemen van Ariès, opteren wij in ons artikel voor erkenning van schatplichtigheid. Zijn boek is immers, terugkijkend na vijftig jaar, een 'eye opener' voor de geschiedenis van opvoeding en onderwijs geweest. Zo laten we bijvoorbeeld zien, dat Ariès terecht de zeventiende eeuw in pedagogisch opzicht een bijzondere rol heeft toegekend. Eigen onderzoek betreffende de pedagogisering van de leefwereld van kinderen en het ouderschap wordt daartoe ter adstructie aangevoerd.