Concordia discors: conflict en identiteit in de tijd der Reformatie en daarna

Abstract

In 1617 verscheen in Nederland bij gelegenheid van honderd jaar reformatie een prent die als titel had: "t Licht is op den kandelaer gestelt." Geschaard om een grote tafel met in het midden een hel brandende kaars zitten twee groepen mensen, die duidelijk onderscheiden zijn door de val van het licht. Op de voorgrond ziet men in karikaturale stilering een kardinaal, de duivel, de paus en een monnik, die met vereende krachten proberen de kaars uit te blazen. Aan de overzijde, helder door het kaarslicht beschenen en als levensechte individuen afgebeeld, is de broederlijke schaar der reformatoren gezeten. In het centrum zitten Luther en Calvijn, beiden met een bijbel voor zich. Ze worden geflankeerd door hun naaste medewerkers, Melanchthon en Beza; links van Luther en Calvijn sluiten zich Johannes Hus en Martin Bucer aan en rechts John Wyclif. Achter hen bevinden zich nog een rij op zithoogte en een staande rij. Van links naar rechts zien we Heinrich Bullinger, Petrus Martyr Vermigli, John Knox, Hieronymus van Praag, Huldrych Zwingli; daarachter Girolamo Zanchi,William Perkins, Matthias Flacius en Johannes Oecolampadius. Ten einde nog enkele andere figuren onder te kunnen brengen heeft de kunstenaar de achterwand met enige portretten versierd, waarop Georg von Anhalt, Johannes à Lasco, Wilhelm Farel, Johannes Sleidanus, Philips van Marnix en Franciscus Junius staan afgebeeld. Deze fraaie prent suggereert een eendracht in het reformatorische kamp, die er in feite nooit is geweest. De historische werkelijkheid van de reformatie werd niet gekenmerkt door eendracht (concordia) en gemeenschap, maar door conflict en weigering van bijvoorbeeld avondmaalsgemeenschap.