Christus sponsor. Een bijdrage tot de geschiedenis van het Coccejanusme

Abstract

Het debat tussen coccejanen en voetianen over de sabbat, de vergeving der zonden en de borgstelling van Christus is niet zonder betekenis voor een beoordeling van hun wijze van theologiseren. Coccejanen hanteerden een historische methode, die recht wilde doen aan de historische structuur van de bijbel. Tegenover de voetiaanse orthodoxie met haar sterk aan de confessie gebonden exegese verdedigden zij de gedachte van ontwikkeling en differentie in de kennis van Gods handelen in de geschiedenis. Maar terwijl de conflicten over de sabbat en de vergeving zich vooral toespitsten op het punt van de maatschappelijke consequenties, liet het geschil over de sponsio zien, dat er ondanks deze verschillen toch een gemeenschappelijk systematisch referentiekader was waarop men elkaar kon aanspreken. In dit verband is het opvallend dat bij de uiteenzeting van Christus’ borgstelling zowel van coccejaanse als van voetiaanse zijde scholastiek en juridisch begrippenmateriaal werd gebruikt om de eigen positie helder te krijgen. Dit gegeven relativeert enigszins de gangbare beeldvorming. De historiografie van de zeventiende eeuw vertoont soms de neiging om de (theologische) posities van coccejanen en voetianen voor te stellen als elkaar uitsluitende alternatieve benaderingen. Het ‘strenge’ scholastieke theologiseren van de voetianen wordt dan geplaatst tegenover het ‘bijbelse’ denken van de coccejanen. Zonder de gesignaleerde verschillen op theologisch gebied te minimaliseren, heeft deze bijdrage wellicht enige nuancering in deze typologie aangebracht.