De Eeuwwende 1900 (dl. 5): De Componisten

Abstract

In het vooruitzicht van de overgang naar het derde millennium heeft het Studium Generale in de afgelopen jaren ruim aandacht besteed aan het verschijnsel 'eeuwwende'. Met als vertrekpunt 1600 is er gekeken naar wat zich rond een eeuwwisseling allemaal afspeelde over de hele breedte van het culturele front: filosofie, wetenschap, kunst, godsdienst, politiek, enzovoort. Is er nu werkelijk sprake van een ondergangsstemming, gevolgd door een optimistische vernieuwingsdrang met een onontkoombare honderjarige periodiciteit, of hechten we veel to grote betekenis aan een toevallige eigenaardigheid van ons tientallige rekenstelsel? Met andere woorden: heeft Robert Musil gelijk als hij in De Man zonder Eigenschappen stelt: "Uit de spekgladde geest van de laatste twee decennia van de negentiende eeuw was plotseling in heel Europa een bevleugelende koorts opgekomen. Niemand wist precies wat er in wording was; niemand kon zeggen of het een nieuwe kunst, een nieuwe mens, een nieuwe moraal of wellicht een omwenteling van de maatschappij zou zijn. Daarom zei iedereen erover wat hem uitkwam. Maar overal stonden mensen op tegen het oude. (-) Deze illusie die haar belichaming vond in de magische datum van de eeuwwisseling, was zo sterk dat sommigen zich geestdriftig op de nieuwe, nog ongebruikte eeuw stortten, terwijl anderen zich nog gauw even lieten gaan in de oude, als in een huis waar je toch uit verhuist, zonder dat zij deze gedragswijzen als wel erg verschillend ondergingen." Of is het meer zoals Thomas Mann in De Toverberg schrijft: "De tijd kent in werkelijkheid geen cesuur, er klinkt geen donder en bazuingeschal aan het begin van een nieuwe maand of een nieuw jaar, en zelfs bij dat van een nieuwe eeuw zijn alleen wij mensen het, die schoten lossen en klokken luiden."