Utrecht, Muiden en omgeving : oude privileges opnieuw bezien

Abstract

Utrecht en Muiden beroepen zich gemeenlijk op hetzelfde stadsrecht. Het recht dat hen door bisschop Godebald (1114-1127) was verleend en dat op 2 juni 1122 te Utrecht door keizer Hendrik V (1106-1125) werd bekrachtigd. Een precieze omschrijving van dit recht geeft de in origineel bewaarde oorkonde echter niet. Er wordt slechts gerept over 'ius et consuetudo ac privilegium'. Wel is er sprake van een eed van trouw die de begunstigden aan de keizer zweren, en van een tolvrijdom die door de keizer wordt geschonken aan allen die moeten bijdragen aan de aanleg van de Utrechtse stadswal. Van verschillende zijde heeft men zich beziggehouden met de vraag naar de inhoud van het verleende recht en naar de politieke omstandigheden waarin de keizerlijke bevestiging tot stand kwam. Daarbij heeft de 'stadsrecht-oorkonde' steeds centraal gestaan. Op het eerste oog lijkt dat voor de hand liggend maar bij nadere beschouwing is dat toch wat merkwaardig. Er werd op die tweede juni van 1122 immers nog een andere oorkonde uitgevaardigd door de keizer waarin een aantal bepalingen aangaande het Utrechtse tolrecht worden vastgesteld. Sinds de diplomatische onderzoekingen van Oppermann echter gaat dit stuk, beter bekeld als het tolrechtprivilege, door voor onecht en als niet terzake doende terzijde geschoven. Ook na Oppermann is het nooit meer ten volle in het onderzoek betrokken. In dit artikel wordt de echtheid van dit privilege niet langer in twijfel getrokken. Daarmee wordt een andere interpretatie mogelijk niet alleen van het tolrechtprivilege maar ook van het andere privilege. Ook de vraag naar de plaats die beide stukken innemen ten opzichte van de heftige gebeurtenissen die eraan voorafgingen zal opnieuw ter hand moeten worden genomen. In deze studie wordt aantal nieuwe gezichtspunten verkend. Een verbeterde editie van beide oorkonden en een diplomatisch commentaar zijn als bijlagen toegevoegd