Nieuwe kaart van Utrecht behoorende tot het Vaderlandsch woordenboek van Jacobus Kok

Abstract

Deze kaart van Utrecht werd in 1797 gepubliceerd ten behoeve van het Vaderlandsch woordenboek van Jacobus Kok. De bronnen, die voor deze door J.C. de Roeder ontworpen kaart gebruikt zijn, zijn niet geheel duidelijk. Mogelijk werd de kaart van Halma uit 1725 benut (zie elders in de collectie gedigitaliseerde kaarten van Holland en Utrecht). Zo valt bijvoorbeeld de Amersfoortseweg met bijbehorende verkaveling op. Ook kenmerken van de kaart van het Hoogheemraadschap van Rijnland uit 1745 door Tirion komen op de hier afgebeelde kaart terug (eveneens opgenomen in de collectie gedigitaliseerde kaarten). Overeenkomstig zijn wat dat betreft de ontstane plassen rond Uithoorn als gevolg van de verveningsactiviteiten in dat gebied. Mogelijke andere kartografische bronnen zijn de twee detailkaarten van de provincie Utrecht, die Tirion voor zijn 'Hand-atlas' vervaardigde: 'Nieuwe kaart van het Nederkwartier, en van het Kwartier van Montfoort, des Stichts van Utrecht' en 'Nieuwe kaart van de Kwartieren van Eemland en 't Overkwartier in 't Sticht van Utrecht'. Het Naardermeer is terecht weergegeven als zijnde water; het Horstermeer daarentegen is abusievelijk als onverkavelde droogmakerij aangeduid. In werkelijkheid lagen toentertijd alleen de randen van het meer droog. Een opvallend element op de kaart is de ringvormige structuur nabij 'Meersbergen abdy', waarmee Huize Maarsbergen wordt bedoeld. Dit element is waarschijnlijk ook overgenomen van de detailkaart van het oosten van Utrecht door Tirion. Hiermee wordt een natuurlijke verhoging in het landschap - de ruim 38 meter hoge Foldocusheuvel - aangeduid. Destijds viel deze markante heuvel als gevolg van de ontbossing van de Utrechtse Heuvelrug erg op; tegenwoordig is de bult door de toenemende herbebossingen sinds het einde van de 19de eeuw goeddeels aan het oog onttrokken.