Uitrecht

Abstract

Deze kaart van Utrecht is een navolging van het Utrechtse gebied op de kaart 'Hollandiae Comitatus' van Nicolaas Visscher II (ca. 1690). Ook heeft Halma de atlaskaart van Utrecht, 'Tabula nova Provinciae Ultrajectinae', van dezelfde Visscher benut (zie voor beide kaarten elders in de collectie gedigitaliseerde kaarten). Er is onder meer vanwege het kleinere formaat voor wat betreft de weergave van het land een kartografische generalisatie toegepast. De detaillering is dus minder dan bij Visscher, evenals het aantal toponiemen. Inhoudelijk heeft Halma ook gebruikgemaakt van de grote overzichtskaart van Utrecht, die Bernard de Roy in 1696 vervaardigde. Zo nam hij de in 1653 aangelegde kaarsrechte Amersfoortseweg met de bijbehorende percelering over. Ook de ontginningen rond Veenendaal stammen van De Roys kaart. Het Naardermeer en het Horstermeer staan, na vergeefse pogingen tot drooglegging in het begin van de 17de eeuw, terecht als meer ingetekend. Een apart geval is de Bijlmermeer, waarbij de kaartmaker lijkt te hebben getwijfeld of deze polder al dan niet drooggelegd is. Er is immers een soort slotenverkaveling zichtbaar, maar de inkleuring getuigt van een waterpartij. De geschiedenis van de Bijlmermeer biedt ook alle reden tot twijfel. Vanaf 1622 begon men hier met het proces van droogmaking, echter met niet al te veel succes. Er kwam veel kwelwater vanuit de omliggende gebieden. In 1702 volgde een grote dijkbreuk, waardoor de gehele polder onder water liep. In plaats van de polder opnieuw droog te maken, besloot men de dijk met modder aan te plempen. Het midden van de Bijlmermeer bleef niettemin water. Pas in 1815 volgde definitieve drooglegging. Een ander opvallend kenmerk van de kaart van Halma is de opname van een geprojecteerd kanaal van de stad Utrecht naar Spakenburg: 'De begreepen nieuwe vaart'. Het gaat hier om een ambitieus, doch nimmer gerealiseerd plan uit circa 1719 om van Utrecht een zeehaven te maken. Een kanaal met een lengte van circa 25 km en een breedte van zo’n 300 meter moest Utrecht met de Zuiderzee bij Spakenburg verbinden. Ten noordoosten van de stad, thans de wijk Wittevrouwen, was een groot havenbekken voorzien. Van de kaart van Halma zijn twee staten bekend; een eerste staat met rechtsboven de aanduiding van een deel- en paginanummer (hier afgebeeld) en een tweede staat zonder een dergelijke aanduiding. De eerste staat werd gepubliceerd in het boek 'Tooneel der Vereenighde Nederlanden' van François Halma (1725). De tweede staat komt voor in een anonieme atlas, 'Kaart-boek der Zeeven Vereenigde Neederlanden [...]' van ná 1744.