Nieuwe kaart van het Hoogheemraadschap van Rynland, als mede van Amstelland en het Waterschap van Woerden met alle de uitgeveende plassen droogmakeryen enz. tot opheldering van den Tegenwoordigen staat der Vereenigde Nederlanden

Abstract

Deze kaart van het centrale deel van Holland geeft een treffend beeld van de ruimtelijke toestand van het gebied in het midden van de 18de eeuw. Zo vestigt de kaart volop de aandacht op de toenmalige verveningsactiviteiten in het veenweidegebied. Bij Katwijk is het 'Concept doorgraving' te zien, ten behoeve van de afwatering van de sinds de vroege Middeleeuwen verlande Oude Rijn. De kaart van Tirion heeft veel overeenkomsten met de derde editie van de wandkaart van het Hoogheemraadschap van Rijnland uit 1746. Het afgebeelde gebied is vrijwel gelijk en vooral de weergave van de verveningsactiviteiten stemt overeen. Het lijkt er sterk op dat Tirion de wandkaart van Rijnland heeft benut voor de hier afgebeelde foliokaart. Tirion had gemakkelijk toegang tot die wandkaart, aangezien hij opdracht kreeg deze te drukken en van lijsten te voorzien. Op deze manier had hij ook de beschikking over de nieuwste informatie, die de landmeter Melchior Bolstra over Rijnland had verzameld. De foliokaart is echter op 1745 gedateerd, dus een jaar vóór de uitgave van de wandkaart van Rijnland. Een mogelijke verklaring is dat de hier afgebeelde kaart een latere en gewijzigde staat van de koperplaat betreft, waarbij het jaartal van de eerste staat bleef staan. Op diverse plekken binnen de verveningsgebieden zijn immers sporen zichtbaar van weggepoetste graveerlijnen. Ook lopen diverse ingetekende ontginningsstroken nogal onzorgvuldig door de toponiemen heen, bijvoorbeeld ten zuidwesten van het Braassemermeer. De kaart verscheen vanaf circa 1750 in atlassen van Tirion ('Hand-atlas') en vanaf 1789 in atlassen van diverse andere landelijke uitgevers ('Hand-atlas' of 'Reis-atlas'). De koperplaten van de 'Hand-atlas' kwamen uiteindelijk in handen van de firma Covens & Mortier, die rond 1808 en 1813 vrijwel ongewijzigde herdrukken publiceerde. Tot 1828 zat de atlas, waaronder de kaart van de hoogheemraadschappen, in het fonds van deze Amsterdamse uitgeverij.