Nieuwe kaart der provincie van Holland

Abstract

Deze kaart van Holland is een vereenvoudigde weergave van de tweede staat van de kaart 'Hollandiae Comitatus' van Caspar Specht, in de uitgave van de firma Ottens (zie elders in de collectie gedigitaliseerde kaarten van Holland en Utrecht). Net als bij de kaart van Specht wordt een groot gedeelte ten oosten van Holland afgebeeld en verder is een inzetkaartje met de waddeneilanden opgenomen. Details als de weergave van de verveningskanalen bij Veenendaal en de 'Verwaaide zandbergen' op de Veluwe wijzen eveneens op de relatie met de kaart van Specht. Niettemin voegde Tirion ook nieuwe topografie toe. Voor het eerst is bijvoorbeeld de 'Hoek van Holland' afgebeeld, zoals voorkomend op de kaart van Delfland van Cruquius (1712). Boven Wageningen is voorts een verkaveling zichtbaar, terwijl de Tielerwaard voorzien is van een andere structuur. Hoewel op de kaart van Holland geen graveursnaam is aangebracht, mag op basis van veel andere kaarten in Tirions atlas worden aangenomen dat Jacob Keizer voor de gravure heeft zorggedragen. Van de kaart van Holland zijn twee staten bekend. De twee staten verschillen van elkaar in de graadverdeling. Tirion heeft op gegeven moment de nulmeridiaan verplaatst. Bij de eerste staat volgde hij nog de verdeling van Spechts kaart. Later veranderde Tirion dit om in de pas te lopen met de meridiaan (Ferro) op de Franse kaart van de Verenigde Nederlanden van Delisle (1702). Tirion kopieerde deze kaart en door een wijziging door te voeren in de graadverdeling van de kaart van Holland bracht hij beide kaarten in overeenstemming met elkaar. Aldus werd de nulmeridiaan ruim drie graden in oostelijke richting verplaatst en ontstond de hier afgebeelde tweede staat van de kaart. Deze staat verscheen vanaf 1744 in atlassen van Tirion ('Hand-atlas') en vanaf 1789 in atlassen van diverse andere landelijke uitgevers ('Hand-atlas' of 'Reis-atlas'). De koperplaten van de 'Hand-atlas' kwamen uiteindelijk in handen van de firma Covens & Mortier, die rond 1808 en 1813 vrijwel ongewijzigde herdrukken publiceerde. Tot 1828 zat de atlas, waaronder de kaart van de hoogheemraadschappen, in het fonds van deze Amsterdamse uitgeverij.