Comitatus Hollandiæ et Dominii Ultraiectini tabula

Abstract

Deze enorme wandkaart van Holland (veertig bladen, 162 x 299 cm!) werd oorspronkelijk gepubliceerd door de Amsterdammer Jacob Aertsz. Colom in 1639. Daartoe kopieerde hij de derde editie (1637) van de in 1621 uitgegeven wandkaart van Balthasar Florisz. van Berckenrode. In die editie van Claes Jansz. Visscher kreeg de kaart namelijk de langgerekte vorm door toevoeging van de waddeneilanden. Tevens werkte Visscher de Zuid-Hollandse Eilanden en West-Brabant bij, hetgeen terugkomt in de kaart van Colom. In de vormgeving volgde Colom eveneens Visschers creatie. De waddeneilanden bevinden zich dus niet meer in een inzetkaart, maar zijn rechts toegevoegd. Verder is het wapen van Holland rechtsboven overgenomen. Inhoudelijk ging Colom echter ook te rade bij de deelkaarten en wandkaart uit 1629 van Henricus Hondius. Zo zijn in het gebied tussen Loosdrecht en De Vuursche en in de Gelderse Vallei bij Ginkel enkele vaarten ingetekend, die niet op de Van Berckenrode-kaart uit 1621 voorkomen maar wel op de wandkaart van Hondius. Daarentegen zijn de eilanden Texel en Vlieland, de droogmakerijen Schermer en Heerhugowaard en de trekvaart tussen Amsterdam en Haarlem weer gebaseerd op Van Berckenrode. Dat Colom beide wandkaarten gebruikte, is vooral goed te zien aan een gedeelte bij de Zuid-Hollandse Eilanden. De scheepsafbeeldingen bij Brielle zijn bijvoorbeeld afkomstig van Hondius, terwijl de twee bolwerken aan weerszijden van de 'oude haue' gekopieerd zijn van Van Berckenrode. Colom kwam niettemin ook met vernieuwingen voor de dag. Hij actualiseerde onder meer de stadsplattegrond van Vianen. Daarnaast gaf hij de Noord-Hollandse droogmakerijen met de bijbehorende verkaveling zeer gedetailleerd weer. In tegenstelling tot de gekrulde kalligrafie hanteerde Colom grotendeels een moderne belettering. De kaart oogt verder overzichtelijk door het grote formaat, waardoor er veel ruimte is voor de talrijke toponiemen. De geodetische nauwkeurigheid van de kaart is niet altijd even groot. Uit onderzoek is gebleken dat het centrale deel van Zuid-Holland in landmeetkundig opzicht het meest betrouwbaar is. Dit stemt overeen met het feit dat de territoria van de hoogheemraadschappen van Rijnland, Delfland en Schieland destijds door de Van Berckenrodes waren opgemeten. De andere delen van de kaart van Colom zijn het resultaat van het compileren van andere bestaande kaarten. Van Coloms kaart bestaan zes edities. De eerste twee verschenen in 1639 en 1647. Vervolgens publiceerde Frederick de Wit in 1681 een derde editie en na dat jaar nog een vierde. De Wit bracht veel topografische veranderingen op de platen aan. In 1710 gingen de koperplaten over in handen van Pieter Mortier, waarna zijn zoon Cornelis en diens zwager Johannes Covens tussen 1721 en 1726 een vijfde editie op de markt brachten. Deze vijfde editie is hier afgebeeld. De firma Covens & Mortier voegde haar impressum onder de titelcartouche toe. Ook veranderde men de tekst van de cartouche rechtsonder, waar voorheen een opdracht aan de stadhouder stond. Er kwam een uitgebreide Franse titel voor in de plaats. In het kaartbeeld bracht Covens & Mortier geen veranderingen aan. Boven 's-Gravenhage plaatste men nog wel een extra Frans toponiem ('La Haye'), terwijl boven 'Den Briel' het woordje 'la' werd toegevoegd. De kaart is aan te treffen in verzamelatlassen én als los exemplaar. Een deel van de kaart heeft de firma Covens & Mortier ook afzonderlijk uitgegeven en wel naar aanleiding van de overstromingen in de winter van 1725 en 1726. Toen verscheen een twaalfbladige kaart van Zuid-Holland en Utrecht met een eigen opgeplakte titelstrook. Op de kaart zijn de overstroomde gebieden met de hand ingekleurd. Dezelfde uitgeverij bracht ná 1726 nog een zesde editie van de grote kaart van Colom uit. Op twee bladen van deze editie zijn kleine veranderingen aangebracht, waaronder de weergave van de Diefdijk en de plaats van een dijkbreuk in het jaar 1726.