Nederland : toeneming en afneming der bevolking in het twintigjarig tijdvak van 1860-1880

Abstract

Dit is de eerste bekende kaart, waarin het verloop van de bevolking wordt aangegeven. Dat wil zeggen: de toe- of afname op een bepaald moment, vergeleken met een vast punt in het verleden. Hier is dat de situatie voor 1860, waarmee de getallen voor 1880 worden vergeleken. Uit de legenda kan men aflezen, dat de bevolking niet overal is toegenomen in die twintig jaar: er zijn gemeentes waar de bevolking stationair bleef (en varieerde tussen +2 procent en -2 procent ten opzichte van 1860), maar ook waar hij tot tien procent of zelfs meer dan tien procent achteruitging. Alleen zijn de betreffende gebieden op de kaart moeilijk te vinden, omdat er nog geen gebruik wordt gemaakt van de regel dat toe- en afname ook door kleurverschillen makkelijk onderscheiden moeten kunnen worden. In een overzicht van de 'Stand der werkzaamheden van de Afdeeling Nederland' uit juli 1885 (KNAG 277) zegt Kuyper dat hij de hier afgebeelde kaart vooral vervaardigde met het oog op de waargenomen drainering van het platteland 'ten koste der groote steden, en wel met name omdat Nederland een bijzonder geschikt veld aanbiedt, om dat verschijnsel in bijzonderheden na te gaan, zoodat ook het buitenland daar licht uit zal kunnen putten'. In het ‘Algemeen bestuur’ van 26 september (nr. 5) bood Kuyper zijn kaart 'omtrent het verloop der bevolking in ons land' aan. Volgens Kuyper was de kaart 'meer dan eenig ander geschikt […] voor het doen van dergelijke waarnemingen. Deze kaart met bijbehoorenden tekst wordt door den voorzitter in dank aanvaard en zal zo spoedig mogelijk in het tijdschrift (Afdeling Nederland) gepubliceerd worden'. Volgens eigen zeggen ontleende Kuyper de bewerking en kartering van de bevolkingsgegevens aan het werk van Wagner en Behm. De inzetkaart is interessant, omdat hierop voor het eerst de bevolkingsdichtheid (van 1880) als isolijnenkaart is voorgesteld. Dat is niet gebruikelijk, omdat bevolkingsdichtheid niet door iedereen als een continuum opgevat wordt. Onder de bevolkingsdichtheidskaart wordt nog een tabel met de grondgebruiksstatistiek gebracht.