Hæmisphærivm scenographicum australe coeli stellati et terræ

Abstract

Deze bijzondere sterrenkaart werd ontworpen door de Duits-Nederlandse kosmograaf Andreas Cellarius (circa 1596-1665), die vanaf 1637 rector was van de Latijnse School in Hoorn. Zijn ‘Harmonia Macrocosmica’ (waarin naast deze kaart nog 28 andere kosmografische voorstellingen zijn opgenomen) verscheen in 1660 bij de Amsterdamse uitgever Johannes Janssonius en wordt algemeen beschouwd als de fraaiste hemelatlas die in de 17de eeuw werd gedrukt. De kaart toont de zuidelijke sterrenhemel getekend op een doorzichtige hemelsfeer met de aarde in het centrum. Op de aardbol zijn de zuidelijke delen van Afrika en Zuid-Amerika te onderscheiden met het toen nog onbekende ‘Zuidland’ (Terra Australis Incognita). Op de hemelsfeer zijn ondermeer te onderscheiden de Dolfijn (‘Delphinus’), het Gevleugelde Paard (‘Pegasus’), de Geketende Maagd (‘Andromeda’), de Driehoek (‘Triangulum’), de Boogschutter (‘Sagittarius’), de Steenbok (‘Capricornus’), de Waterman (‘Aquarius’), de Vissen (‘Pisces’), de Ram (‘Aries’) en de Stier (‘Taurus’). Op het zuidelijke halfrond verschijnen ondermeer de Zuidelijke Vis (‘Piscis Austrinus’), de Walvis (‘Cetus’), de Rivier (‘Eridanus Fluvius’), de Jager (‘Orion’), de Haas (‘Lepus’), de Grote Hond (‘Canis Major’), de Altaar (‘Ara’) en de Zuidelijke Kroon (‘Corona Australis’). Deels zichtbaar is het Schip van de Argonauten (‘Argo Navis’) die, zoals op vele Hollandse hemelkaarten uit de 17de eeuw, voorgesteld wordt als een Oost-Indiëvaarder, maar tevens ook aangeduid wordt als de Ark van Noach (‘Arca Noachi’). Het gebied rondom de zuidelijke hemelpool is opgevuld met sterrenbeelden die in 1598 waren ingevoerd door de Amsterdamse theoloog-cartograaf Petrus Plancius (1552-1622) uit de gegevens verzameld tijdens de ‘Eerste Scheepvaart’ naar Indië door Pieter Dircksz. Keyser en Frederick de Houtman. Deze zijn de Kraanvogel (‘Grus’), de Toekan (‘Toucan’), de Indiaan (‘Indus’), de Pauw (‘Pavo’), de Paradijsvogel (‘Apis Indica’), de Feniks (‘Phoenix’), de Vlieg (‘Musca’), de Kameleon (‘Chamaleon’), de Goudvis (‘Dorado’), de Kleine Waterslang (‘Hydrus’) en de Vliegende Vis (‘Hirunda Marina’). Eerder had Plancius al in 1592 als nieuwe sterrenbeelden de Duif van Noach (‘Columba Noachi’) en de Zuidelijke Driehoek (‘Triangulum Australe’) ingevoerd en in 1613 voegde hij tevens nog de Tigris (‘Tigris Fluvius’), de Bij (‘Apis’), de Haan (‘Gallus’) en de Eenhoorn (‘Monoceros’) toe met nog een aantal figuren welke niet op deze kaart zichtbaar zijn. De ruimte rondom de hemelsfeer is nog versierd met voorstellingen van putti en omstanders die zich bezig houden met sterrenkundige boeken en instrumenten. De gedetailleerde voorstelling van een telescoop is rechtstreeks ontleend uit een afbeelding in de ‘Selenographia’ (1647) van de Poolse sterrenkundige Johannes Hevelius (1611-1687).