Typus Orbis Terrarum

Abstract

0rtelius’ Theatrum Orbis Terrarum (letterlijk: Schouwtoneel van de aardbol), waarvan de eerste editie in 1570 het licht zag, is de eerste ‘moderne’ atlas. Ze bestaat uit twee elementen, die tezamen een eenheid vormen: tekst en kaarten, waarbij de kaarten alle op hetzelfde formaat getekend zijn, gebruikmakend van de beste in Europa beschikbare kaarten. Voorin de atlas noemt Ortelius de namen van alle kaartmakers, van wie hij werk gebruikt heeft (de ‘Catalogus Auctorum’), een werkwijze die later weinig - of geen - navolging gevonden heeft. De atlas was een groot succes, bijna veertig verschillende edities verschenen tot in het begin van de 17de eeuw. In de atlas volgde Ortelius het beeld van de wereld, zoals dat door Gerard Mercator was aangenomen. Dit ‘Orteliaanse’ wereldbeeld kreeg door de grote verbreiding van de atlas een bepalende invloed op de kartografie voor een lange periode. De wereldkaart in het Theatrum, met de titel Typus Orbis Terrarum (‘beeld’ van de aardbol) is gegraveerd door Frans Hogenberg en is onder andere gebaseerd op de wereldkaart van Mercator van 1569. Karakteristiek zijn de vier grote pooleilanden om de noordpool en de te brede voorstelling van Amerika. Het zuidelijke halfrond wordt voor het grootste deel ingenomen door het ‘Terra Australis nondum cognita’, het nog niet bekende zuidelijke land. Dit hypothetische continent vindt zijn oorsprong in het ‘evenwichtsidee’ van de 16de-eeuwse wereldbeschrijvers. Tegenover de grote landmassa op het noordelijk halfrond moest een gelijke hoeveelheid land op het zuidelijke halfrond staan om de aarbol in evenwicht te houden. Op sommige kaarten ziet men dit continent ‘Magellanica’ genoemd, naar de ‘ontdekker’ Fernao de Magalhaes. Men beschouwde het ‘Terra del Fuego’ (Vuurland), de zuidkust van de door hem ontdekte zeestraat, als een deel van het zuidland. Literatuur: Van den Broecke, Ortelius Atlas Maps. 't Goy-Houten, 1996; Van den Broecke [et al.] (eds.), Abraham Ortelius and the First Atlas. 't Goy-Houten, 1998; Koeman, Atl. Neerl. III, blz. 25-68 (dit exemplaar: Ort 15A); Abraham Ortelius. The Theatre of the Whole world. London 1606. Facsimile edition with an introduction by R.A. Skelton. Amsterdam, 1968.