Een vraag voor de toekomst, een antwoord voor het onderwijs. Hoe moet het onderwijs van de toekomst eruitzien volgens Martha Nussbaum, Gert Biesta en Gayatri Spivak?

Abstract

Nussbaum wijst ons op een stille crisis die langzaam het onderwijs ontdoet van die elementen die noodzakelijk zijn voor een florerende democratie en het verwezenlijken dan wel in stand houden van menselijke waarden en kwaliteiten. Hiervoor moest onderwijs worden ingericht ten behoeve van democratie en niet ten gunste van enkel economisch gewin. Gert Biesta brengt hier tegenin dat enerzijds elke vorm van metafysische definitie van de mens buitensluitend werkt en anderzijds instrumenteel onderwijs altijd leidt tot een verarming van de mogelijkheden voor de toekomst. Daarom moeten we het onderwijs inrichten naar een radicaal open einde, opdat de mens van de toekomst tot verschijning kan komen in de disjunctieve ruimte die het onderwijs biedt en in een onderwijspedagogische relatie met zij die voor de klas staan. Dat alles terwijl er een constante heroverweging plaatsvindt van de wenselijkheid van de handeling ten aanzien van de drie doeldomeinen van het onderwijs. Hierbij moet handelen worden opgevat als derde van de drie vita activa zoals Arendt die uiteengezet heeft. Tenslotte hebben we gezien hoe het werk van Spivak de richtingen die Biesta inslaat met zijn nieuwe fundament voor het onderwijs ondersteunt, maar nog een stap verder zou willen brengen. Ze pleit voor niet alleen een constante heroverweging van de wenselijkheid van de onderwijspedagogische handelingen ten aanzien van de drie doeldomeinen, zoals Biesta dat doet, maar ze vraagt om een constante heroverweging van alle kennis door gebruik te maken van drie narratieven of verklaringsmodellen die elkaar in twijfel trekken. Tevens vraagt ze om in het onderwijs altijd ruimte te houden voor het kritische moment in theorievorming waarin we een keuze maken voor de centralisatie van een specifieke uitleg van de werkelijkheid die de marginalisatie van een andere uitleg impliceert. Hiertoe dienen we in het onderwijs constant te proberen het leren zelf als middel te gebruiken voor het doceren, ofwel: ontleren, opdat we in het moment van lesgeven het moment van theorievorming in haar problematische karakter zichtbaar kunnen maken. Dit om de gevolgen van het gebruik van kennis opener of veelzijdiger te maken naar de toekomst. Dit alles kan wellicht samengevat worden tot multi- paradigmatisch equilibrair onderwijs met vertrouwen op een open einde. Ondanks al deze theorie is het altijd van belang om de docenten zelf niet uit het oog te verliezen, aangezien zij degenen zijn die uiteindelijk het onderwijs uitvoeren.