Omgaan met omgevingsrisico’s en onzekerheden.: Hoe doen we dat samen?

Abstract

De Raadsgroep Signalering onzekere risico’s was in eerste instantie gevraagd om zelf een verkenning uit te voeren van onzekere risico’s. Voor de leden van de Raadsgroep bleek echter een dringender vraagstelling: hoe kan de overheid op behoorlijke (of integere) wijze omgaan met onzekere risico’s? Bij de beantwoording hiervan is het belangrijk te onderzoeken of de overheid – in welke vorm dan ook – in staat is en verantwoordelijk gehouden kan worden voor het detecteren van alle voorkomende onzekere risico’s in het eerst mogelijke stadium en de prioritering van de aanpak hiervoor. De hedendaagse praktijk laat zien dat het kennelijk niet zo eenvoudig is om in verbinding met burgers op een verantwoorde wijze om te gaan met onzekere, maar ook bekende risico’s. Afgelopen zomer (2012) zorgde een gebrekkige communicatie vanuit de overheid aangaande een asbestbesmetting voor onrust, wantrouwen en onzekerheid bij de burgers. Na de Q-koortsbesmetting (2007-2009) werd de overheid verweten niet alert genoeg gereageerd te hebben op relevante signalen (‘early listeners’) en dat er wederom te gebrekkig werd gecommuniceerd over de risico’s. De taken van de overheid op dit gebied omvatten het op betrouwbare en verantwoorde wijze opsporen van risico’s en het prioriteren van acties, zowel bij opsporing als aanpak. Tevens moet er op integere wijze worden gecommuniceerd richting de samenleving over het omgaan met risico’s. In onze moderne samenleving is de overheid echter feitelijk steeds minder in staat om een ‘centrale’ rol binnen deze taakvelden te vervullen, en zou haar plek meer moeten zien als onderdeel van een complex maatschappelijk netwerk waarbij de nadruk wordt gelegd op faciliteren in plaats van organiseren en controleren. De overheid is op normatieve gronden wel degelijk primaire verantwoordelijkheid toe te kennen, namelijk in haar functie als regulateur in onze democratie en rekening houdend met haar wettelijke zorgplicht. Enerzijds is het dus onverstandig wanneer de overheid een centrale rol opeist wat betreft het opsporen van onzekere risico’s en het prioriteren van acties, maar anderzijds heeft de overheid wel vele belangrijke (juridische) invloed op wat wel en niet kan in Nederland. Deze spanning laat zien dat risicobeleid steeds meer in verbinding zal moeten staan met de samenleving, waarbij controle meer plaats zal moeten maken voor facilitatie. Hiervoor zal de overheid betrouwbaar, open en eerlijk moeten communiceren over onzekere risico’s. Ook zal de overheid redelijk om moeten gaan met het identificeren van de onzekere risico’s en het prioriteren van acties, waarbij de burger zoveel mogelijk actief benaderd en betrokken moet worden.