Met fictieve peers op zoek naar de waarheid: Fictie als didactisch instrument in Verlicht-religieuze catechismussen van Samuel van Emdre (1781-1798)

Abstract

Following the recent trend in scholarship that considers the Enlightenment as a dynamicprocess of Christian civilisation rather than secularisation, this article analyses how the Reformed minister Samuel van Emdre used catechisms to create an Enlightened religion. As a late eighteenth century catechist Van Emdre faced an intriguing didactic paradox: while the genre of the catechism served to teach religious knowledge unambiguously, new Enlightened ideals of learning emphasised the value of curiosity and an active, searching learning style. This article shows how he resolved this paradox by introducing fictional strategies: increasingly he used fictional peers, interactive dialogue techniques and stylistic diversity. By these means, Van Emdres’ catechisms invited youngsters to model themselves upon their young peers in the texts and to absorb religious knowledge acquired and investigated independently. Aanhakend bij de recente historiografische tendens om de Nederlandse Verlichting te zien als een dynamisch beschavingsproces in plaats van een seculariseringsbeweging, analyseer ik in dit artikel hoe de predikant Samuel van Emdre een Verlichte religie creëerden in catechismussen. Als laatachttiende-eeuwse catecheet werd Van Emdre geconfronteerd met een didactische paradox: aan de ene kant was het catechismusgenre erop gericht om onwankelbare religieuze kennis over te dragen, maar aan de andere kant werd – in lijn met nieuwe Verlichte pedagogische idealen – belang gehecht aan nieuwsgierigheid en onderzoekende leerstijlen. Dit artikel laat zien hoe Van Emdre die paradox oploste door fictionele strategieën in zijn catechismussen te introduceren: hij gebruikte steeds meer fictieve peers, interactieve dialoogtechnieken en genrecombinaties. Daarmee nodigde hij jongeren uit om zichzelf te spiegelen aan de personages in de teksten. Jonge lezers maakten zich op deze manier religieuze kennis eigen alsof het zelfstandig verworven overtuigingen betrof.