Grammaticaal genus en pronominale verwijzing bij kinderen. Een taalverwervingsperspectief op een eeuwenoud grammaticaal probleem

Abstract

In het Nederlandse pronominale genus dienen zich ingrijpende ontwikkelingen aan, die grofweg omschreven kunnen worden als de teloorgang van het traditionele driegenerasysteem. Voorbeelden van dergelijke ontwikkelingen zijn ‘masculinisering’ en ‘hersemantisering’. ‘Masculinisering’ is het toegenomen gebruik van masculiene pronomina om te verwijzen naar alle de-woorden, ook de traditioneel vrouwelijke (Geeraerts 1992); ‘hersemantisering’ is de neiging om met masculiene pronomina te verwijzen naar alle substantieven met een telbare referent, en met een neuter pronomen naar substantieven met een niet-telbare referent (Audring 2006). In dit artikel worden enkele aspecten besproken van het pronominale genus, meer bepaald op de rol die het grammaticale genus nog speelt en op de manier waarop het oorspronkelijke grammaticale genussysteem blootstaat aan masculinisering en/of hersemantisering. We zoomen daarvoor in op het pronominale genus zoals dat verworven wordt door zuidelijk Nederlandse kinderen, in casu zes- en zevenjarige kinderen uit de Belgische provincie Oost-Vlaanderen. Afgaande op Mills’ (1986) bevinding dat er een verband bestaat tussen de manier waarop een genusregel verworven wordt en de status van die regel in de taal, kunnen de bevindingen uit dit onderzoek gebruikt worden om tot een karakterisering te komen van het pronominale genus in het hedendaagse zuidelijke Nederlands. Het onderzoek geeft aan dat het hedendaagse Nederlandse pronominale genus in het zuiden een hybride systeem vormt waarbinnen in de eerste plaats het onderscheid tussen de-woorden en het-woorden van belang is. In essentie is er dus sprake van een grammaticaal tweegenerasysteem. Daarnaast bestaat er binnen de de-woorden een semantische tendens om met het te verwijzen naar alle woorden die niet-telbaar of abstract zijn (‘neutralisering’).