De Tegenprestatie, van symboolpolitiek naar effectief reintegratie- instrument.

Abstract

De Nederlandse welvaartstaat veranderd. Vanaf januari 2015 worden drie bestaande wetten (Wwb, Wsw & Wajong) grotendeels samengevoegd in de Participatiewet. De doelgroepen van de drie bestaande wetten behouden onder de nieuwe wet hun uitkering en worden daarbij aangemoedigd regulier werk te vinden. Eén wetsartikel in de Participatiewet maakt het lokale overheden, die voor de uitvoering van het beleid verantwoordelijk zijn, mogelijk om uitkeringsgerechtigden te verplichten een tegenprestatie te leveren (zoals ook al een mogelijkheid is in de bestaande Wwb). Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het Gilde Netwerk. Op basis van eerder onderzoek hebben zij de Methode van Zelfsturing ontwikkeld die gericht is op het verbeteren van de effectiviteit van re-integratietrajecten. Deze methode wordt aan de praktijk overgedragen door het trainen en coachen van uitvoeringsprofessionals die werkzaam zijn in de reintegratiebranche (zoals klantmanagers). Op basis van de nieuwe Participatiewet en de mogelijkheid voor gemeenten om hun klanten te verplichten tot een tegenprestatie is de vraag gerezen in hoeverre dit invloed heeft op de effectiviteit van reintegratietrajecten en of dit zou moeten leiden tot een aanpassing van de Methode van Zelfsturing. Deze studie maakt duidelijk dat de wijze waarop lokale overheden de tegenprestatie in de praktijk toepassen verschillend is. In de ene stad kan dit betekenen dat je verplichting om als straatveger te werken, in een andere woonplaats worden mensen gevraagd om als vrijwilliger te werken in hun buurt en een derde gemeente heeft besloten de tegenprestatie helemaal niet te hanteren. Hoe dan ook, er kan wel geconcludeerd worden dat de tegenprestatie gebruikt kan worden als zowel een negatieve als positieve prikkel voor uitkeringsgerechtigden. Aangezien de Methode van Zelfsturing focust op de versterking van de ervaren autonomie, betrokkenheid en competentie (zelfdeterminatietheorie) van de individuele uitkeringsgerechtigde, het model van fasen van gedragsverandering en positieve framing, kan worden geconcludeerd dat wat betreft deze methode de tegenprestatie ingezet zou moeten worden als een positieve prikkel. Dit hoeft niet te leiden tot een directe aanpassing van het van het trainingen coachingprogramma, maar het is wel aanbevelenswaardig om het programma meer te richten op de wijze waarop bestaande reintegratie- instrumenten (zoals de tegenprestatie) worden ingezet. Tot slot is het aan te bevelen om de term tegenprestatie te vervangen voor een vriendelijkere definitie, zoals ‘maatschappelijke inspanning’ al in Rotterdam gebruikt wordt.