Kennis over publiceren. Publicatietradities in de wetenschap

Abstract

De belangrijkste communicatievorm in de wetenschap is de publicatie. Publicaties zijn de schriftelijke weerslag van ideeën en resultaten van wetenschappelijk onderzoek. Ze zijn geschreven voor wetenschappers in dezelfde of aanpalende disciplines en dienen meerdere doelen. Zo komen bevindingen uit onderzoek op deze manier ter beschikking van anderen, studies zijn te controleren en worden niet onnodig gedoubleerd. Gepubliceerde inzichten, gegevens en concepten kunnen worden aangewend voor verder onderzoek en/of leiden tot ideeën voor nieuwe studies. Veel publicaties zijn in principe ook toegankelijk voor ter zake kundigen uit andere maatschappelijke sectoren die ze (mede) kunnen beoordelen op mogelijkheden voor toepassing. Een publicatie is terug te vinden door anderen en kan daarom worden geciteerd. Dat citeren kan belangrijk zijn in het wetenschappelijke debat en als erkenning voor de onderzoeker als bron van gegevens of ideeën. Kwantiteit en kwaliteit van publicaties vormen ook de meetlat voor het wetenschappelijk functioneren van een onderzoeker. Zelfs in een tijd waarin wetenschappers steeds meer taken krijgen - van communicatie tot valorisatie - is het nog steeds het belangrijkste waarderingscriterium voor werkgevers als universiteiten en onderzoeksinstituten en speelt het mee bij de beoordeling van onderzoeksaanvragen. Elke wetenschapper voelt de druk om (veel) te publiceren: publish or perish lijkt het motto. Maar, terwijl er in het wetenschappelijke bestaan zoveel van afhangt, blijkt er weinig algemene kennis te zijn over publicatietradities en meetinstrumenten in verschillende wetenschapsgebieden. Bij beoordeling van wetenschappelijke publicaties wordt dan ook niet of nauwelijks rekening gehouden met verschillen in publicatieconventies. De discussie rond (de waarde die gehecht wordt aan ) wetenschappelijk publiceren leeft volop. Gevoed door de kennis en ervaringen van haar leden , afkomstig uit de volle breedte van de wetenschap, wil De Jonge Akademie met deze publicatie een bijdrage leveren aan het actuele debat over 'het waarderen' van wetenschappelijke publicaties,waarbij recht wordt gedaan aan de (verschillen in) onderzoekspraktijk. In dit boekje wordt aandacht besteed aan verschillen in publicatieconventies tussen wetenschapsgebieden en aan verschillen in (waardering van) gehanteerde meetinstrumenten. Speciale aandacht is er voor mogelijkheden en moeilijkheden van publiceren over interdisciplinair onderzoek. Ook de relatie tussen wetenschappelijk versus maatschappelijk belang van publicaties komt aan bod. Deze inventarisatie kwam tot stand op basis van een enquête onder de leden van De Jonge Akademie, analyse van hun publicatielijsten en een aantal diepte-interviews met leden en alumni. In vrijwel alle disciplines zijn wetenschappelijke kwaliteit en maatschappelijke relevantie belangrijke evaluatiecriteria, maar hoe deze precies gemoeten moeten worden is minder duidelijk. Meetinstrumenten blijken bovendien sterk disciplineafhankelijk. Publicatietradities in de geestes- en sociale wetenschappen wijken niet alleen sterk af van die in de bètawetenschap, maar er zijn ook verschillen tussen disciplines binnen één wetenschapsgebied. Klakkeloos toepassen van bibliometrische criteria uit de natuurwetenschappen op publicaties van geesteswetenschappers doet deze laatste dan ook geen recht. De kwaliteitsindicatoren die onder regie van de KNAW zijn ontwikkeld voor de construerende en technische wetenschappen, de geesteswetenschappen en de sociale wetenschappen zijn wat dit betreft een stap in de goede richting.